Κυβερνητικές συνεργασίες και λοιπά δαιμόνια

Μια προσπάθεια συμβολής στον μετεκλογικό διάλογο του Συνασπισμού



Τα τελευταία 35 χρόνια το μοντέλο διακυβέρνησης τούτης εδώ της χώρας βασίστηκε αποκλειστικά -με μια μικρή ιδιόμορφη εξαίρεση το 1989-90- στη διαδοχή αυτοδύναμων μονοκομματικών κυβερνήσεων. Πότε του ΠΑΣΟΚ, πότε της ΝΔ, και πάντοτε με σημαντική βοήθεια από τον εκάστοτε ισχύοντα εκλογικό νόμο.

Άσχετα από το πώς εξελίχθηκε η ίδια η χώρα αυτό το χρονικό διάστημα, άσχετα από την άνοδο του βιωτικού επιπέδου, την οικονομική ανάπτυξη κλπ., είναι γεγονός πως το μοντέλο διακυβέρνησής της είχε σαν αποτέλεσμα, ή σαν παρενέργεια αν προτιμάτε, την ουσιαστική υποβάθμιση της δημοκρατίας μας. Υποβάθμιση που οφείλεται κυρίως στη ντε φάκτο κατάργηση της διάκρισης ανάμεσα σε εκτελεστική και νομοθετική εξουσία, εφόσον η βουλή δεν ελέγχει την κυβέρνηση αλλά περιορίζεται να επικυρώνει τις αποφάσεις της, και σε μία σειρά από άλλους παράγοντες καθόλου άσχετους με τον πρώτο: την υπερσυγκέντρωση εξουσίας στο πρόσωπο του εκάστοτε πρωθυπουργού-αρχηγού του κυβερνώντος κόμματος · τη συνακόλουθη διαμόρφωση των κομμάτων εξουσίας σε ακραιφνώς αρχηγικά · την αντίληψη της κρατικής μηχανής ως φέουδου του εκάστοτε κυβερνώντος κόμματος, κατάλληλου για την τακτοποίηση ημετέρων · τις πελατειακές σχέσεις μεταξύ κομμάτων εξουσίας-πολιτών και τις σχέσεις αθέμιτης αλληλεξάρτησης μεταξύ κομμάτων εξουσίας-ΜΜΕ και λοιπών οικονομικών παραγόντων.

Στο ίδιο αυτό χρονικό διάστημα, το εκλογικό αποτύπωμα της αριστεράς, με όποια μορφή κι αν εμφανίστηκε (ενιαία ή πολυδιασπασμένη, των άκρων ή της συναίνεσης, του σαλονιού ή του δρόμου) δεν ξεπέρασε το καταραμένο 15 % (μια μονάδα πάνω, μία κάτω, μικρή σημασία έχει).

Αυτό το σύστημα εναλλαγής των δύο μεγάλων κομμάτων στην εξουσία, που έχουμε μάθει να το αποκαλούμε "δικομματισμό", έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα ανθεκτικό στον χρόνο. Δεν λείπουν αυτοί που κατά καιρούς αναγγέλλουν ή προφητεύουν το "κλείσιμο του κύκλου" της Μεταπολίτευσης, αλλά μάλλον πρόκειται για ευσεβείς πόθους: για να καταλάβουμε πόσο ανθεκτικό είναι το Σύστημα, ας αναλογιστούμε ότι η ΝΔ άντεξε να περιμένει έντεκα χρόνια εκτός εξουσίας χωρίς σοβαρές απώλειες ή διασπάσεις, κι ο Καραμανλής προσωπικά, ένας άπειρος τότε πολιτικός χωρίς καμία προϋπηρεσία σε θέση ευθύνης, άντεξε και παρέμεινε αρχηγός μετά από μια τραγική εκλογική ήττα όπως του 2000. Ας σκεφτούμε ακόμα ότι το ΠΑΣΟΚ μετά την ήττα του 2007 έδειχνε στα πρόθυρα της διάλυσης, και γρήγορα η δημοσκοπική του απήχηση έπεσε σε ποσοστά της τάξης του 25 % (όταν τον ίδιο περίπου καιρό ο ΣΥΡΙΖΑ έφτανε δημοσκοπικά το 18 %, και κάποιοι σύντροφοι στην Κουμουνδούρου μάλλον το πήραν στα σοβαρά, ότι από τη μια μέρα στην άλλη θα γίνουν δεύτερο κόμμα με δυναμική εξουσίας...). Σήμερα ο Γ. Παπανδρέου είναι, ούτε λίγο ούτε πολύ, πρωθυπουργός εν αναμονή και ο Βενιζέλος -που κι εγώ είχα τότε βλακωδώς πιστέψει ότι θα αποσκιρτήσει- ένα πειθαρχημένο κομματικό στέλεχος.

Η ισχύς των δύο κομμάτων εξουσίας και η συμπαγής, σχεδόν αρραγής τους ενότητα δεν οφείλεται μόνο στο επίπεδο και την ποιότητα των εσωκομματικών τους διεργασιών. Ας μη γελιόμαστε, συνεκτικός ιστός των δύο αυτών κομμάτων είναι πάνω απ' όλα η προοπτική της εξουσίας. Και η προοπτική της εξουσίας υπάρχει επειδή ακριβώς είναι διαπιστωμένη η αντοχή του Συστήματος.

Το οποίο Σύστημα, όμως, όπως όλα τα συστήματα, αντιμετωπίζει φθορά. Περιορισμένη φθορά, φθορά που εν πολλοίς παραμένει μέσα στο κλειστό κύκλωμα του Συστήματος, ασυνεχής φθορά, αφού κατά καιρούς παρουσιάζει τάσεις ανάσχεσης, αλλά πάντως φθορά. Που μεταφράζεται σε απομάκρυνση ψηφοφόρων. Και που υποχρεώνει το Σύστημα να στηρίζεται όλο και περισσότερο στα δεκανίκια του εκλογικού νόμου για να διατηρηθεί εν ζωή: 40 βουλευτές είναι το πεσκέσι του εκλογικού νόμου στο πρώτο κόμμα, 50 θα γίνει από τις μεθεπόμενες εκλογές. Και, νομίζω για πρώτη φορά εδώ και πολλά χρόνια, βρέθηκε υπουργός και μάλιστα κορυφαίος να επιχειρηματολογήσει ότι είναι "υποχρέωση της κυβέρνησης" να διασφαλίσει ότι όποιος εκλεγεί πρώτος, θα μπορεί να κυβερνήσει.

Ποια είναι λοιπόν η προοπτική της αριστεράς μέσα σε αυτό το πολιτικό περιβάλλον; Και συγκεκριμένα, ποια είναι η προοπτική του Συνασπισμού (είτε ΣΥΝ, είτε ΣΥΡΙΖΑ);

Ομολογώ ότι δυσκολεύομαι να τη διακρίνω. Δυσκολεύομαι να καταλάβω αν αυτός ο χώρος έχει συγκεκριμένη στόχευση, και αν ναι ποια. Με δεδομένο το συσχετισμό δυνάμεων, ο Συνασπισμός περιορίζεται στην άσκηση αντιπολίτευσης που μπορεί άλλοτε να είναι πετυχημένη και άλλοτε όχι. Ως "επιτυχία" εν προκειμένω ορίζεται η παρεμπόδιση της υλοποίησης ή της θεσμοθέτησης συγκεκριμένων μέτρων, αλλά -ας μην κρυβόμαστε- σύμπασα η αριστερά, με όποια δυναμική κι αν έχει κατά καιρούς επιτύχει, όση κοινωνική επιδοκιμασία κι αν έχει σε ορισμένες περιπτώσεις προκαλέσει, δεν έχει καταφέρει να αλλάξει ή έστω να επηρεάσει ουσιωδώς τις βασικές πολιτικές γραμμές πάνω στις οποίες κινείται η χώρα. Πάρτε όποιο παράδειγμα θέλετε: την οικονομική πολιτική, τα εργατικά δικαιώματα, τις ΔΕΚΟ, την υγεία, την παιδεία, την εξωτερική πολιτική. Η αριστερά, και ο Συνασπισμός ειδικότερα, μπορεί ενίοτε να κερδίζει μερικές αψιμαχίες, αλλά διαρκώς βρίσκεται σε άμυνα και οι μεγάλες μάχες συνήθως χάνονται, καμιά φορά και χωρίς καν να δοθούν.

Ο μόνος τρόπος που θεωρώ ότι μπορεί ενδεχομένως να αλλάξει αυτό περνάει αναγκαστικά μέσα από τη μεταβολή του συσχετισμού των δυνάμεων. Και η μεταβολή αυτή δεν πρόκειται να γίνει από τη μια στιγμή στην άλλη, δεν πρόκειται ξαφνικά το 4,7 % να γίνει 47 %, δεν πρόκειται να δούμε αυτοδύναμη κυβέρνηση Συνασπισμού. Όχι στο ορατό μέλλον, τουλάχιστον. Ο μόνος τρόπος να αλλάξουν οι συσχετισμοί, ιδίως μέσα σε ένα τόσο ανθεκτικό Σύστημα, είναι σταδιακά. Και για να γίνει αυτό, πρέπει ο Συνασπισμός να πείσει ότι μπορεί να διαχειριστεί θέσεις ευθύνης, μπορεί να πάει παραπέρα από τα (μικρά ή μεγάλα) "όχι" και να προτείνει, να τεκμηριώσει και να υποστηρίξει πολιτικές διακυβέρνησης.

Κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί μόνο μέσα από κυβερνήσεις συνεργασίας. Είτε μας αρέσει, είτε όχι. Σε επίπεδο φαντασίωσης, κι εγώ θα ήθελα ίσως να καταλάβουμε τα χειμερινά ανάκτορα ανεμίζοντας κόκκινες σημαίες και τραγουδώντας το Venceremos, αλλά ας μην γελιόμαστε, ποιες είναι οι πιθανότητες;

Τις προάλλες συζητούσαμε αυτό το θέμα στο φιλόξενο ιστολόγιο της Krotkaя, και η οικοδέσποινα προέβαλε ένα σωρό (βάσιμες) αντιρρήσεις και ένα σωρό (υπαρκτούς) κινδύνους: Πώς συνεργάζεσαι με ένα κόμμα που ακολουθεί ουσιαστικά δεξιές πολιτικές; Κινδυνεύεις να παρασυρθείς σε επιλογές ξένες με την ιδεολογία σου, να θεωρηθείς δεκανίκι, να διαστρεβλωθούν οι θέσεις σου, να βάλεις νερό στο κρασί σου. Κι από πάνω, νά 'χεις να συνδιαλέγεσαι και με τον Πάγκαλο! Κι εξάλλου αυτά έχουν γίνει και αλλού, και απέτυχαν.

Βάσιμες οι αντιρρήσεις και υπαρκτοί οι κίνδυνοι, αλλά ας μην ξεχνάμε ότι η πολιτική είναι ούτως ή άλλως μια ενασχόληση υψηλού κινδύνου και το ζητούμενο είναι πάντοτε να επιλέγεις τα ρίσκα που θα πάρεις συνειδητά, και να βρίσκεις τρόπους να τα διαχειριστείς. Επίσης, ας μην ξεχνάμε το παλιό κλισέ, ότι πολιτική είναι η τέχνη του εφικτού. Και το εφικτό με το επιθυμητό σπανίως συμπίπτουν -ειδικά όταν μιλάμε για την αριστερά.

Η χρονική συγκυρία είναι ιδιαίτερη: η φθορά του Συστήματος που λέγαμε πιο πάνω καθιστά ορατό το ενδεχόμενο, για πρώτη φορά εδώ και πολλά χρόνια και παρ' όλα τα δεκανίκια του εκλογικού νόμου, να μην αναδείξουν οι επόμενες εκλογές αυτοδύναμη κυβέρνηση. Είναι πολύ πιθανό να προκύψει αναγκαιότητα για μια κυβέρνηση συνεργασίας, και τα δυνατά σενάρια δεν είναι απεριόριστα: λόγω ακριβώς του εκλογικού νόμου, το σχήμα ΝΔ-ΛάΟΣ πιθανότατα δεν θα φτάνει τους 151 βουλευτές, οι Οικολόγοι-Πράσινοι δεν είναι σίγουρο ότι θα μπουν στη βουλή, και το ΚΚΕ δεν συμμετέχει στα σενάρια.

Σε μια τέτοια περίπτωση, ο Συνασπισμός θα έχει να αντιμετωπίσει ένα ιστορικό δίλημμα, πολύ διαφορετικό από την ιδιάζουσα συγκυρία του '89. Θα τολμήσει να κάνει το μεγάλο βήμα και να βουτήξει στα βαθιά; Θα προσπαθήσει να αποδείξει στην πράξη ότι οι αυτοδύναμες κυβερνήσεις δεν είναι ο μόνος δρόμος της δημοκρατίας; Θα επιδιώξει να νομιμοποιήσει το αίτημα για έναν εκλογικό νόμο που δεν θα νοθεύει τη λαϊκή βούληση στο όνομα της "ανάγκης να κυβερνηθεί η χώρα";

Νομίζω ότι αυτό είναι το πρώτο ερώτημα που θα πρέπει να απαντήσει. Δεν λέω αν θα πρέπει να το απαντήσει θετικά ή αρνητικά, αλλά σίγουρα θα πρέπει να το απαντήσει σαφώς και ενσυνείδητα, με γνώση ότι το ερώτημα μπορεί να μην ξανατεθεί τόσο επιτακτικά για πολλά χρόνια ακόμα. Είπαμε, το Σύστημα είναι ανθεκτικό και προσαρμόζεται, μια ενδεχόμενη -μικρή έστω- οικονομική ανάκαμψη αύριο, μια αλλαγή αρχηγού μεθαύριο (από τον ανιψιό στην κόρη, ή κάτι τέτοιο), θα του δώσει καύσιμα για πολύ καιρό. Ίσως.

Νομίζω ότι η απάντηση σε αυτό το ερώτημα προέχει από κάθε άλλη συζήτηση περί ιδεολογικής καθαρότητας, ηγεσίας και εσωκομματικών ισορροπιών. Και μάλλον θα τις καθορίσει κιόλας, αν δοθεί εγκαίρως. Όπερ έδει δείξαι.


.