Το ποτάμι της αθλιότητας

Σάββατο, 26 Μαΐου, απόγευμα. Παίρνω τηλέφωνο τον πατέρα μου που έχει κατέβει στο χωριό για το τριήμερο. "Άκουσες τι έγινε στον Λούσιο;" μου λέει, "δεκαοκτώ ανθρώπους τους πήρε το ποτάμι". Α μπα, λέω, δεν θα κατάλαβε καλά. Στον Λούσιο; Αποκλείεται. Έκανα το σφάλμα να ανάψω την τηλεόραση, να δω τι θα πουν στις ειδήσεις. Και από εκείνη τη στιγμή άρχισε ένα μαρτύριο που τράβηξε μέχρι την Τρίτη το μεσημέρι, και έκανε τα νεύρα μου κουρέλια.



Ο λόγος που δεν πίστευα στα αυτιά μου όταν πρωτοάκουσα για το περιστατικό είναι ότι το φαράγγι του Λούσιου το ξέρω από πρώτο χέρι -πέρισυ τέτοιο καιρό είχα κάνει τη διάσχισή του, και πεζοπορικά και με raft. Η πεζοπορική διάσχιση του Λούσιου θεωρείται και είναι εύκολη εκδρομή, ιδανική για αρχάριους, το μονοπάτι είναι καλογραμμένο και σηματοδοτημένο, δεν έχει απότομες κλίσεις ούτε επικίνδυνα περάσματα. Το ίδιο ισχύει και για το rafting αυτήν την εποχή του χρόνου: είναι από τις διαδρομές που θεωρούνται κατάλληλες για να ξεκινήσει κάποιος να ασχολείται με αυτήν τη δραστηριότητα. Πώς στην ευχή παρασύρθηκαν δεκαοκτώ άνθρωποι -μου ήταν αδιανόητο.

Το Σάββατο το απόγευμα το σκηνικό ήταν ακόμη θολό. Οι Δαιμόνιοι Ρεπόρτερ των καναλιών δεν είχαν καλά καλά καταλάβει τι ακριβώς είχε συμβεί, και αναμετέδιδαν φήμες: οι εκδρομείς έκαναν πεζοπορία και καταρρίχηση, έκαναν αναρρίχηση σε καταρράκτη (;), έκαναν ράφτινγκ, περπατούσαν στο μονοπάτι και υποχώρησε το έδαφος (;;;), τα έκαναν όλα μαζί (και πεζοπορία και καταρρίχηση και ράφτινγκ). Άντε να δείξουμε λίγη κατανόηση, όταν δεν ξέρεις για τι πράγμα μιλάς είναι αναμενόμενο να κάνεις λάθη. Αργά το απόγευμα ανακοινώθηκε επισήμως η ανεύρεση της πρώτης νεκρής, καθώς και ότι υπήρχαν ακόμη δέκα διασωθέντες και επτά αγνοούμενοι.

Νωρίς το πρωί της Κυριακής οι επιβεβαιωμένοι νεκροί ήταν τρεις, και μέχρι το απόγευμα της ίδιας ημέρας είχαν φτάσει τους έξι. Οι Δαιμόνιοι Ρεπόρτερ είχαν εξακριβώσει επίσης ότι οι άτυχοι οδοιπόροι έκαναν μεν πεζοπορική διάσχιση του φαραγγιού, αλλά μέσα από την κοίτη του ποταμού και από τις όχθες (όχι από το μονοπάτι), αυτό που τεχνικά λέγεται river trekking, και ότι το ατύχημα οφειλόταν σε απότομη άνοδο της στάθμης του νερού. Δύο από τους εκδρομείς παρέμεναν αγνοούμενοι. Το σκηνικό είχε πλέον στηθεί, το πράγμα πήρε την προδιαγεγραμμένη του πορεία: συγκροτήθηκε με συνοπτικές διαδικασίες το Τηλεδικείο, κλήθηκαν οι "μάρτυρες" και οι Δαιμόνιοι Ρεπόρτερ ανέλαβαν τους ρόλους του Δικαστή, του Ανακριτή και του Εισαγγελέα -ταυτοχρόνως. Η συνεδρίαση άρχισε αμέσως και κράτησε μέχρι την Τρίτη, οπότε το ίδιο σκηνικό μεταφέρθηκε και στις εφημερίδες.

Η βασική διαφορά ανάμεσα στο Τηλεδικείο και στα κανονικά Δικαστήρια είναι ότι στο πρώτο τα πράγματα είναι πιο ξεκάθαρα. Δεν υπάρχει χώρος για ελαφρυντικά, αμφιβολίες, γκρίζες ζώνες. Οι Δαιμόνιοι Ρεπόρτερ τραβάνε μια γραμμή με την κιμωλία και χωρίζουν τους αμνούς από τα ερίφια, τους καλούς από τους κακούς, τους θύτες από τα θύματα. Σε αντίθεση με την κανονική Δικαιοσύνη, οι διακρίσεις πρέπει να είναι σαφείς: οι Ανυποψίαστοι Αθώοι που οδηγήθηκαν στο χαμό από τους Ασυνείδητους Ενόχους. Είναι έτσι στην πραγματικότητα; Αδιάφορο. Για τους Δαιμόνιους Ρεπόρτερ, θεμελιώδης αρχή είναι η εξής: Αν η πραγματικότητα δεν συμφωνεί μαζί μας, τόσο το χειρότερο για την πραγματικότητα.

Το κατηγορητήριο

Οι κατηγορίες που απήγγειλαν οι Δαιμόνιοι Ρεπόρτερ ήταν συνοπτικά οι εξής τρεις: α) Ότι οι διοργανωτές της εκδρομής δεν χορήγησαν στους οδοιπόρους τον κατάλληλο εξοπλισμό, ιδίως κράνη και σωσίβια. β) Ότι αγνόησαν τις προειδοποιήσεις των ντόπιων για την επικινδυνότητα του εγχειρήματος. γ) Ότι προσπάθησαν να αποκρύψουν το συμβάν από τις Αρχές. Στο τέλος, για να επιδειχθεί και η απαραίτητη κοινωνική ευαισθησία, απηύθυναν και μια γενική κατηγορία προς την Πολιτεία, που αφήνει ασύδοτους τους ασυνείδητους επιχειρηματίες να λειτουργούν χωρίς έλεγχο και να παρασέρνουν ανθρώπους στο θάνατο. "Δεν υπάρχει θεσμικό πλαίσιο", η μόνιμη επωδός. Ας αφήσουμε αυτό το τελευταίο για αργότερα, και ας πάρουμε τα υπόλοιπα μέρη του κατηγορητηρίου ένα-ένα -και με ψυχραιμία.

Γιατί δεν φοράς κράνος;

Είναι απαραίτητο το κράνος στον Λούσιο; Η απάντηση είναι όχι -τουλάχιστον όχι για τους πεζοπόρους. Το κράνος στο βουνό χρησιμοποιείται κατά κανόνα όταν γίνεται προώθηση σε κάθετο περιβάλλον -δηλαδή αναρρίχηση ή καταρρίχηση (ραπέλ) με χρήση σκοινιών. Στο φαράγγι του Λούσιου τέτοιες τεχνικές δεν είναι απαραίτητες -ακόμη και αν η διάσχιση γίνει όχι από το μονοπάτι, αλλά μέσα από την κοίτη του ποταμού. Ο Λούσιος είναι ποτάμι χωρίς μεγάλες κλίσεις, ούτε ψηλούς καταρράκτες. Υπάρχουν στη χώρα μας φαράγγια που παρουσιάζουν μεγαλύτερες κλίσεις και πολύ απότομα περάσματα, όπου η διάσχιση γίνεται με σκοινιά, άλματα και φυσικές νεροτσουλήθρες -αυτό λέγεται canyoning, απαιτεί αρκετές τεχνικές γνώσεις (ασφάλισης, ραπέλ κλπ.), δεν είναι δραστηριότητα κατάλληλη για αρχαρίους και εκεί το κράνος είναι όντως αναγκαίο (βλ. φωτογραφία και σχετικό βίντεο εδώ).



Γιατί λοιπόν ωρύονταν οι Δαιμόνιοι Ρεπόρτερ για την έλλειψη κράνους; Γιατί κάποιοι από τους "μάρτυρες"-"εμπειρογνώμονες" (διασώστες, ορειβάτες κλπ.) που κλήθηκαν να καταθέσουν στο Τηλεδικείο, προφανώς επηρεασμένοι από την ξαφνική δημοσιότητα, τους έδωσαν πάτημα: ξέχασαν αυτά που ξέρουν και άρχισαν να μιλάνε για την "ανεπίτρεπτη παράλειψη" των διοργανωτών να προμηθεύσουν με κράνη τους εκδρομείς. Αυτό ήταν αρκετό για τους Δαιμόνιους Ρεπόρτερ, που κατόπιν κάθισαν να απολαύσουν την επίδειξη εξοπλισμού που έγινε επί της οθόνης από τους ειδικούς ("αυτό είναι το καραμπίνερ, αυτό είναι το μπωντριέ" κλπ.), θυμίζοντας τη ρουκέτα που είχε κουβαλήσει προ καιρού στο στούντιο ο Ευαγγελάτος.

Κανείς δεν σκέφτηκε να ψάξει το θέμα λίγο παραπάνω. Αν το έκαναν, οι Δαιμόνιοι Ρεπόρτερ θα διαπίστωναν ότι η έλλειψη κράνους ήταν μια μεγάλη σαπουνόφουσκα (όπως και τα περί σωσιβίου, που γρήγορα το ξέχασαν μόλις κατάλαβαν ότι ήταν ανοησία...): δείτε εδώ ένα πρόγραμμα εκδρομών του Πεζοπορικού Ομίλου Αθηνών, ενός από τους πιο παλιούς, σοβαρούς και δραστήριους ορειβατικούς συλλόγους: θα διαπιστώσετε ότι το κράνος αναφέρεται ως απαραίτητο για το canyoning, αλλά όχι για το river trekking. Όταν όμως ακόμη και μια έγκυρη εφημερίδα όπως η Ελευθεροτυπία, αντί να κάνει έρευνα και ρεπορτάζ, περιορίζεται να αντιγράψει την ιστοσελίδα της διοργανώτριας εταιρείας, που με τη σειρά της έχει αντιγράψει την ιστοσελίδα άλλης εταιρείας, τι να περιμένει αλήθεια κανείς από τους Δαιμόνιους Ρεπόρτερ των καναλιών;

Η κατηγορία της μη παροχής κράνους δέχτηκε ένα καίριο χτύπημα τη Δευτέρα, όταν ανακοινώθηκε το πόρισμα των ιατροδικαστών: ο θάνατος όλων των θυμάτων οφειλόταν σε πνιγμό. Απογοήτευση κατέλαβε τους Δαιμόνιους Ρεπόρτερ, που άρχισαν να ζητάνε διευκρινίσεις: τα θύματα έφεραν κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις; Έφεραν, αλλά δεν ήταν θανατηφόρες. Σίγουρα; Σίγουρα. Μήπως όμως τους προκάλεσαν οι κακώσεις αυτές απώλεια των αισθήσεων; Δεν μπορούμε να το πούμε με βεβαιότητα. Μήπως αν φορούσαν κράνη θα σώζονταν; Δεν μπορούμε να το ξέρουμε. Ναι, αλλά... και ούτω καθεξής, μπαίνοντας πια για τα καλά στα δικά μας χωράφια -των δικηγόρων. Ένα γνωστό τρικ των δικαστηρίων είναι το εξής: αν ο μάρτυρας δεν λέει αυτό που θέλεις, κάνε του την ίδια ερώτηση δέκα φορές με διαφορετικές διατυπώσεις: πού θα πάει, θα τον μπερδέψεις και κάποια στιγμή θα σου απαντήσει με μια διατύπωση επαρκώς διφορούμενη ώστε να σε εξυπηρετεί. Αυτό προσπάθησαν να κάνουν και οι Δαιμόνιοι Ρεπόρτερ -αλλά οι ιατροδικαστές δεν έφαγαν το δόλωμα.

Τελικά, θα σώζονταν οι οδοιπόροι αν φορούσαν κράνη; Όπως δήλωσαν και οι ιατροδικαστές, είναι αδύνατον να το πει κανείς με βεβαιότητα, αλλά τολμώ να πιθανολογήσω πως όχι. πρώτα απ' όλα, έφεραν τραύματα και στο πρόσωπο -που δεν θα τα απέφευγαν ακόμη και αν φορούσαν κράνος. Επιπλέον, οι προδιαγραφές των κρανών ορειβασίας είναι μεν αυστηρές αλλά πεπερασμένες · αντέχουν για παράδειγμα την πρόσκρουση με μία πέτρα πέντε κιλών που πέφτει από ύψος δύο μέτρων (βλέπε εδώ), αλλά δεν πρόκειται να σε σώσουν αν πέσει επάνω στο κεφάλι σου ένας βράχος πενήντα ή εκατό κιλών. Οι οδοιπόροι του Λούσιου χτυπήθηκαν από κάμποσα κυβικά μέτρα νερό που κινούνταν με μεγάλη ταχύτητα -σε μια τέτοια περίπτωση, ακόμη και αν έχεις τις αισθήσεις σου, είναι εξαιρετικά δύσκολο να κοντράρεις το ρεύμα και να πατήσεις τα πόδια σου κάτω, ώστε να βγεις ξανά στην επιφάνεια και να ανασάνεις. Αυτοί που σώθηκαν προφανώς αρπάχτηκαν από κάπου και απέφυγαν να παρασυρθούν -οι υπόλοιποι δυστυχώς δε στάθηκαν τόσο τυχεροί.

Το μεγάλο κουκούλωμα

Έχεις περπατήσει μέσα σε ποτάμι επί τέσσερις ώρες. Σε έχει χτυπήσει αστραπιαία πλημμύρα (flash flood -το μάθαμε κι αυτό). Έχεις σωθεί από καθαρή τύχη. Έχεις ανέβει σε ασφαλές σημείο αφού σκαρφάλωσες μία απότομη πλαγιά εκτός μονοπατιού, μετά από κοπιώδη προσπάθεια μίας ώρας. Δεν ξέρεις πού βρίσκονται οι υπόλοιποι σύντροφοί σου -κάποιους τους βλέπεις, άλλοι είναι άφαντοι. Είσαι σε ένα μοναστήρι. Τι είναι το πρώτο πράγμα πού κάνεις;

Οι Δαιμόνιοι Ρεπόρτερ αρπάχτηκαν από μία κουβέντα ενός μοναχού της Μονής Φιλοσόφου, και με βάση αυτήν θεμελίωσαν τη δεύτερη κατηγορία: Ο υπεύθυνος της εκδρομής ειδοποίησε πρώτα το γραφείο της εταιρείας, και ήταν "απρόθυμος" να ειδοποιήσει τις Αρχές. Ήθελε να το κουκουλώσει! Στην πυρά!

Βέβαια, ο μοναχός δεν είπε ακριβώς αυτό -προσπάθησε να διορθώσει τον αντίκτυπο που προκάλεσε η μαρτυρία του αργότερα, αλλά ήταν πλέον αργά. Οι Δαιμόνιοι Ρεπόρτερ δεν αναγνωρίζουν ποτέ ελαφρυντικά, το είπαμε ήδη, τι θα πει σύγχυση, ταραχή, πανικός, οι ίδιοι δεν βλέπετε τι ψύχραιμοι πού είναι πάντα;

Τελικά προέκυψε ότι οι Αρχές ειδοποιήθηκαν περίπου δέκα-δεκαπέντε λεπτά από τη στιγμή που ο διασωθείς αρχηγός της εκδρομής έφτασε στο μοναστήρι. Αν σκεφτούμε τι είχε προηγηθεί, είναι λογικός χρόνος -όπως επίσης είναι λογικό το ότι ο αρχηγός ειδοποίησε πριν απ' όλους το γραφείο της εταιρείας. Επιπλέον, ακόμη και αν δεν λάβουμε υπ' όψη μας την ταλαιπωρία που είχε υποστεί και ο ίδιος, το γεγονός ότι μέσα στο φαράγγι σε πολλά σημεία δεν υπάρχει σήμα κινητής τηλεφωνίας, το ενδεχόμενο τα τηλέφωνα να είχαν βραχεί και να μην λειτουργούσαν αμέσως, ας σκεφτούμε αυτό: τα θύματα βρέθηκαν πνιγμένα. Αυτό κατά την κοινή λογική σημαίνει ότι είχαν ήδη υποκύψει πριν καν οι διασωθέντες βγουν από το ποτάμι και καταλάβουν τι τους χτύπησε -ακόμη κι αν ειδοποιούσαν αμέσως τις Αρχές, δεν θα υπήρχε καμία πρακτική διαφορά. Παρεκτός και οι Δαιμόνιοι Ρεπόρτερ πιστεύουν ότι οι άτυχοι οδοιπόροι κατάφεραν στην αρχή να βγουν από το νερό -και μετά ξανάπεσαν μέσα από μόνοι τους...



Μην πας από τις λακκούβες

Περίπου-διάλογος μεταξύ Δαιμονίου Ρεπόρτερ και αυτόπτη μάρτυρα-ντόπιου αγρότη που είδε την ομάδα να κατεβαίνει στο ποτάμι: "Τι τους είπατε;". "Τους είπα να μην πάνε από 'κει, είναι δύσβατο το μέρος". (Σιωπή, στραβομουτσούνιασμα) "Δεν τους είπατε ότι είναι επικίνδυνο, ότι μπορεί το ποτάμι να κατεβάσει νερό;".".....". Να πάρει η ευχή, κι αυτός ο μάρτυρας μισά μας τα λέει. Βέβαια τι άλλο θα μπορούσε να πει ο άνθρωπος; Είπε ό,τι ήταν λογικό κι αναμενόμενο από κάποιον που δεν ξέρει από river trekking και canyoning -και που όταν βλέπει μια παρέα Αθηναίους να κατεβαίνουν στο ποτάμι τους θεωρεί παλαβούς. Ήταν ποτέ δυνατόν να τους προειδοποιήσει για την πλημμύρα -αγρότης είναι ο άνθρωπος, όχι μέντιουμ.

Πάντως το ερώτημα παραμένει, και είναι ουσιώδες: έπρεπε να γίνει η εκδρομή ή όχι; Δυστυχώς, στο ερώτημα αυτό δεν υπάρχει απάντηση. Είναι αδύνατον να ξέρουμε σε τι κατάσταση ήταν το ποτάμι όταν οι οδοιπόροι ξεκίνησαν τη διαδρομή τους -οι υπεύθυνοι της εταιρείας στην απολογία τους ισχυρίστηκαν ότι η στάθμη του νερού ήταν χαμηλή. Έγινε πάντως γνωστό ότι η διάσχιση είχε σχεδόν ολοκληρωθεί όταν συνέβη το μοιραίο περιστατικό · οι εκδρομείς είχαν συμπληρώσει περίπου τέσσερις ώρες πορείας. Συμπεραίνουμε ότι το ποτάμι πρέπει να ήταν σχετικά βατό -το φαράγγι του Λούσιου έχει σημεία διαφυγής, αν οι εκδρομείς αντιμετώπιζαν μεγάλες δυσκολίες θα μπορούσαν να εγκαταλείψουν την προσπάθεια και να ανέβουν προς το μονοπάτι. Πρέπει να πούμε ότι σε όλα ανεξαιρέτως τα προγράμματα των ορειβατικών συλλόγων υπάρχει μία υποσημείωση που αναφέρει ότι οι εκδρομές πραγματοποιούνται ανεξαρτήτως καιρικών συνθηκών -αυτό βέβαια δεν σημαίνει "πάμε κατευθείαν στο μάτι του κυκλώνα", σημαίνει όμως ότι τυχόν βροχοπτώσεις που προηγήθηκαν ή που αναμένονται δεν θεωρούνται κατά κανόνα επαρκής λόγος για να ματαιωθεί η δραστηριότητα.

Η αστραπιαία πλημμύρα (το flash flood που είπαμε πιο πάνω) είναι ένα τυχαίο φαινόμενο που από τη φύση του δεν μπορεί να προβλεφθεί με ακρίβεια: συμβαίνει όταν κάποιο φυσικό φράγμα στην κοίτη του ποταμού υποχωρήσει και το νερό, που έχει μαζευτεί σε ένα είδος φυσικής δεξαμενής, ξεχυθεί με ορμή και πλημμυρίσει το ποτάμι. Λογικά οι οδοιπόροι πέρασαν μέσα ή δίπλα από τη φυσική δεξαμενή: θα μπορούσε ο οδηγός τους να προβλέψει τον κίνδυνο; Ίσως και να το έκανε, ίσως να είχε σκοπό να τους βγάλει από την κοίτη στο πρώτο κατάλληλο σημείο διαφυγής που θα συναντούσαν -ίσως όμως και να μην το σκέφτηκε καν. Είναι αδύνατον να το ξέρουμε.

Τις πταίει;

Αυτό πλέον καλείται να το βρει η Δικαιοσύνη. Σε ένα μεγάλο βαθμό φταίει αναμφισβήτητα η κακιά η ώρα, όσο κι αν αυτό ακούγεται εύκολη δικαιολογία: η αστραπιαία πλημμύρα που χτύπησε τους οδοιπόρους θα μπορούσε να συμβεί με πεντακόσιους διαφορετικούς τρόπους και να μην προκαλέσει τέτοια ζημιά. Αν συνέβαινε λίγο νωρίτερα ή λίγο αργότερα πιθανόν οι οδοιπόροι να μην την καταλάβαιναν καν. Αν τους έβρισκε σε άλλο σημείο του ποταμού -και όχι εκεί που τους βρήκε, σε στένεμα μετά από καταρράκτη- πιθανόν να τους χτυπούσε με λιγότερη ένταση, όχι αρκετή για να τους παρασύρει. Είναι πλέον ανώφελο να κάνουμε εικασίες. Ωστόσο, στο τραγικό αποτέλεσμα μπορεί να συνετέλεσε και η κακή εκτίμηση των καιρικών συνθηκών ή του πεδίου ή των πιθανών κινδύνων -αυτό θα αποτελέσει αντικείμενο της δικαστικής έρευνας.

Για τα Τηλεδικεία, βέβαια, τέτοιες εκτιμήσεις δεν είναι ικανοποιητικές: δεν χωράνε "μπορεί", "ίσως", "πιθανόν", ούτε δέχονται οι Δαιμόνιοι Ρεπόρτερ σαν δικαιολογία την κακιά την ώρα. Η ετυμηγορία πρέπει να είναι άμεση και ξεκάθαρη, για ποια δικαστική έρευνα μιλάμε, οι κατηγορούμενοι δεν μπορεί παρά να είναι ένοχοι. Καμία ταλάντευση και κανένα ελαφρυντικό.

Το θεσμικό πλαίσιο

Ίσως το πιο σοβαρό ζήτημα που αναδείχθηκε από το περιστατικό να είναι η πλήρης έλλειψη θεσμικού πλαισίου λειτουργίας τέτοιων επιχειρήσεων. Πράγματι, είναι αλήθεια ότι δεν υπάρχει ειδική νομοθεσία που να ρυθμίζει τις δραστηριότητες των γραφείων που ασχολούνται με τα λεγόμενα extreme sports, ο καθένας μπορεί θεωρητικά να ανοίξει ένα τέτοιο. Βέβαια, αυτό ίσχυε και πριν τον Λούσιο -αλλά οι όψιμα ευαίσθητοι Δαιμόνιοι Ρεπόρτερ, όταν ασχολούνταν στο παρελθόν με τα προβλήματα της τουριστικής αγοράς, περιορίζονταν να μας πληροφορούν για την τιμή της χωριάτικης στη Μύκονο.

Στην πράξη, πάντως, όσοι δραστηριοποιούνται επαγγελματικά στον συγκεκριμένο χώρο, είτε σαν επιχειρηματίες είτε σαν εργαζόμενοι, συνήθως δεν είναι άσχετοι. Μπορεί να μην έχουν όλοι τίτλους σπουδών, κατά κανόνα όμως έχουν κάποια εμπειρία και προηγούμενη ενασχόληση με το αντικείμενο. Κάποιος που απλά διαθέτει ένα κεφάλαιο και θέλει να βγάλει εύκολα χρήματα ανοίγει καφετέρια ή σουβλατζίδικο · δεν πάει να βάλει το κεφάλι του στον τορβά κατεβαίνοντας ποτάμια και ανεβαίνοντας βουνά.

Καλό είναι επίσης να έχουμε υπ' όψη μας ότι το θεσμικό πλαίσιο από μόνο του δεν αποκλείει τον κίνδυνο. Για να φέρουμε ένα παράδειγμα από μακριά, ας δούμε τι γίνεται στα Ιμαλάια, όπου κάθε χρόνο συρρέουν εκατοντάδες ορειβάτες με στόχο να ανέβουν στις ψηλότερες κορυφές του κόσμου. Η ορειβασία στο Έβερεστ, λόγου χάριν, διέπεται από πολύ συγκεκριμένο, λεπτομερές και αυστηρό θεσμικό πλαίσιο, που προβλέπει πανάκριβες ορειβατικές άδειες, ενδελεχή έλεγχο των προσόντων των οδηγών βουνού, συνοδεία της κάθε αποστολής από ειδικό αξιωματούχο του κράτους του Νεπάλ με εποπτικές αρμοδιότητες, καθώς και ένα ειδικό κρατικό γραφείο που ελέγχει την εφαρμογή των κανονισμών (για περισσότερες λεπτομέρειες, βλέπε εδώ). Παρ' όλα αυτά, κάθε χρόνο χάνονται ζωές -το γιατί θα το δούμε παρακάτω.

Στο παρελθόν, με αφορμή άλλα ορειβατικά ατυχήματα, έχει υποστηριχθεί η άποψη ότι όλες οι ορεινές δραστηριότητες πρέπει να καθοδηγούνται από επαγγελματίες οδηγούς βουνού -και κάτι τέτοιο ακούστηκε και γράφτηκε και με αφορμή το συμβάν στον Λούσιο. Καλό είναι λοιπόν να ξέρουμε ότι οι επαγγελματίες οδηγοί βουνού στην Ελλάδα είναι όλοι κι όλοι τριάντα επτά (αναλυτικός κατάλογος εδώ). Ότι οι προδιαγραφές της εκπαίδευσής τους είναι τόσο αυστηρές, που τους καθιστούν ικανούς να οδηγούν κόσμο σε μεγάλα υψόμετρα και σε ιδιαιτέρως απαιτητικές διαδρομές -να τους βάλεις να καθοδηγούν αρχάριους πεζοπόρους στο φαράγγι του Λούσιου θα ήταν υπερβολικό, όσο το να βάλεις έναν πλοίαρχο πετρελαιοφόρου καπετάνιο σε ψαρόβαρκα. Ότι υπάρχουν εμπειρότατοι και ικανότατοι ορειβάτες που δεν φέρουν τον συγκεκριμένο τίτλο -ο Παναγιώτης Κοτρωνάρος, για παράδειγμα, ο πρώτος Έλληνας ορειβάτης που ανέβηκε στην κορυφή του Έβερεστ, δεν είναι οδηγός βουνού. Και τέλος το αυτονόητο, ότι ούτε οι επαγγελματίες οδηγοί βουνού είναι αλάνθαστοι -πολλοί έχουν χάσει τη ζωή τους εξαιτίας μιας λανθασμένης εκτίμησης, ένα χαρακτηριστικό περιστατικό μνημονεύεται στο τέλος.

Ασφαλώς και είναι απαραίτητο να γίνει κάποια νομοθετική ρύθμιση του χώρου. Οι συγκεκριμένες δραστηριότητες έχουν πολλές ιδιαιτερότητες, και καλό είναι να μην αφήνουμε την αγορά να αυτορρυθμιστεί. Χρειάζεται όμως ψυχραιμία και ρεαλιστικές προτάσεις, για να μην καταλήξουμε με ένα θεσμικό πλαίσιο τόσο δυσανάλογο με τις απαιτήσεις του ελληνικού χώρου που να είναι ανεφάρμοστο στην πράξη. Και χρειάζεται επίσης να γνωρίζουμε δύο βασικούς νόμους του βουνού.

Απόλυτη ασφάλεια στο βουνό δεν υπάρχει

Αυτός είναι ο υπ' αριθμόν ένα νόμος του βουνού. Το ορεινό περιβάλλον ενέχει εγγενείς κινδύνους, που δεν μπορεί κανείς να αποκλείσει ακόμα και στην πιο απλή διαδρομή. Για να το πω απλά: αν περπατάς στην Πανεπιστημίου και σκοντάψεις ή γλυστρίσεις, μπορεί να πέσεις και αν είσαι πολύ άτυχος να σπάσεις το χέρι σου. Αν το ίδιο πράγμα σου συμβεί στο βουνό, μπορεί να καταλήξεις με το κεφάλι σε έναν γκρεμό πενήντα μέτρων -απ' όπου θα είσαι τυχερός αν βγεις μόνο με ένα σπασμένο χέρι.



Η ασφάλεια στο βουνό είναι παντοτε σχετική: φροντίζεις να είσαι σε καλή φυσική κατάσταση. Να έχεις τον κατάλληλο εξοπλισμό, καλά συντηρημένο και πλήρως λειτουργικό. Να είσαι προσεκτικός και αυτοσυγκεντρωμένος. Να μην αναλαμβάνεις εγχειρήματα πέρα από τις δυνάμεις σου. Από εκεί και πέρα, υπάρχουν πάντα αστάθμητοι παράγοντες, που δεν μπορεί να τους ελέγξει ο άνθρωπος: το βουνό κρύβει και την καταιγίδα, και τον κεραυνό, και την κατολίσθηση, και τη χιονοστιβάδα. Οι ορεινές δραστηριότητες είναι ένα παιχνίδι με τον κίνδυνο -παίρνεις κάποια ρίσκα, και φροντίζεις να είναι κατά το δυνατόν υπολογισμένα. Ποτέ όμως δεν μπορείς να είσαι σίγουρος -όσοι συνειδητοποιούν αυτήν την πραγματικότητα και δεν την αντέχουν, συνήθως τα παρατάνε και διαλέγουν άλλο χόμπυ. Κανείς δεν θα τους κατηγορήσει.

Στο βουνό δεν υπάρχει δημοκρατία

Αυτός είναι ο δεύτερος νόμος -αυτονόητος για όσους ασχολούνται και ακατανόητος για όλους τους υπόλοιπους. Γιατί να μην υπάρχει δημοκρατία στο βουνό; Ο λόγος είναι απλός: η δημοκρατία θέλει χρόνο, και ο χρόνος στο ορεινό περιβάλλον πολλές φορές είναι ελάχιστος. Κρίσιμες αποφάσεις μπορεί να χρειαστεί να παρθούν σε δύο λεπτά -δεν μπορείς να κάτσεις με την ησυχία σου και να το συζητήσεις.

Γι' αυτό, σε κάθε ορεινή δραστηριότητα, από μια απλή διάσχιση της Πάρνηθας μέχρι αλπινιστικές αποστολές σε βουνά μεγάλου υψομέτρου, υπάρχει αρχηγός. Ο οποίος επιφορτίζεται το καθήκον της λήψης των κρίσιμων αποφάσεων: συνεχίζουμε ή σταματάμε, αλλάζουμε διαδρομή, εγκαταλείπουμε. Δεν γίνεται αλλιώς. Αυτό σημαίνει ότι οι λοιποί συμμετέχοντες εναποθέτουν κατά ένα μέρος την τύχη τους στην κρίση του αρχηγού. Που όμως δεν παύει να είναι άνθρωπος, και άρα να μπορεί να κάνει και λάθη. Και ένα λάθος του αρχηγού μπορεί να είναι μοιραίο -είναι ένα από τα ρίσκα που αποδέχεσαι να πάρεις.

Βγαίνοντας από το φαράγγι

Δεν είναι η πρώτη φορά που οι Δαιμόνιοι Ρεπόρτερ καταπιάνονται με ένα θέμα που δεν κατέχουν, με αποτέλεσμα να παραπληροφορούν τον κόσμο. Και σίγουρα δεν θα είναι και η τελευταία. Αυτός όμως δεν είναι λόγος για να ανεχτούμε αδιαμαρτύρητα τα άθλια Τηλεδικεία που στήνονται κάθε τρεις και λίγο στα τηλεοπτικά παράθυρα, και που αρχίζουν να δηλητηριάζουν και τις εφημερίδες. Η δημοσιογραφία είναι πολύ σοβαρή υπόθεση για να την αφήνουμε στα χέρια των Δαιμονίων Ρεπόρτερ -και, αλίμονο, θέλει περισσότερο κόπο από ένα τσάτρα-πάτρα ψάξιμο στο διαδίκτυο, που φαίνεται ότι έχει αντικαταστήσει πλέον την έρευνα και το ρεπορτάζ.



Αυτοί που ξέρουν τα περισσότερα για την συγκεκριμένη υπόθεση είναι αυτοί που μίλησαν λιγότερο: οι διασωθέντες. Οι οποίοι, προς τιμήν τους, αρνήθηκαν να περιφέρουν το δράμα που έζησαν στα αδηφάγα μήντια, αρνήθηκαν να γίνουν βορά των Δαιμονίων Ρεπόρτερ, σεβάστηκαν τη μνήμη των συντρόφων τους και εξέδωσαν μία λιτή ανακοίνωση: ό,τι είχαν να πουν το είπαν στις αρμόδιες Αρχές. Θα περίμενε ίσως κανείς αυτό να το σεβαστούν οι Δαιμόνιοι Ρεπόρτερ και να χαμηλώσουν τους τόνους, να κοιτάξουν λίγο και την άλλη πλευρά, να βγάλουν την τήβεννο του Εισαγγελέα από πάνω τους -μάταια.

Από μία άποψη, ευτυχώς που το θέμα έφυγε γρήγορα από τη δημοσιότητα. Το τριήμερο του Αγίου Πνεύματος ήταν πρώτη είδηση στα τηλεοπτικά δελτία, την Τρίτη πρωτοσέλιδο στις εφημερίδες. Μέχρι την Πέμπτη είχε γίνει μονόστηλο στις πίσω σελίδες. Τώρα που τα κοράκια με τα μικρόφωνα και τους κοντυλοφόρους έφυγαν από το προσκήνιο, η ορειβατική οικογένεια μπορεί ήσυχα να κλάψει τους νεκρούς της, όπως έχει κάνει πολλές φορές στο παρελθόν -και να αναλογιστεί για μία ακόμη φορά πώς θα περιορίσει ανάλογα συμβάντα στο μέλλον.

Αντί επιλόγου - μια ιστορία από αλλού

Για το τέλος, κράτησα ένα περιστατικό ενδεικτικό των όσων είπαμε παραπάνω σχετικά με το νόμο του βουνού. Τον Μάιο του 1996, δύο εμπορικές αποστολές επιχείρησαν την ανάβαση στην κορυφή του Έβερεστ από την καθιερωμένη διαδρομή της Νοτιοανατολικής Ράχης. Οι περισσότεροι ορειβάτες έφτασαν στην κορυφή, αλλά στην κατάβαση μία ξαφνική θύελλα τους καθήλωσε στο επάνω μέρος του όρους. Εκτεθειμένοι στο υψόμετρο και την υποθερμία, πέντε ορειβάτες έχασαν τη ζωή τους. Ανάμεσά τους οι δύο αρχηγοί των αποστολών, κορυφαίοι αλπινιστές, ο Νεοζηλανδός Ρομπ Χολ και ο Αμερικανός Σκοτ Φίσερ -ο πρώτος υπέκυψε στην υποθερμία αφού άντεξε σχεδόν επί δύο μερόνυχτα στα 8.750 μέτρα υψόμετρο, κάτω από θερμοκρασίες -70 βαθμών χωρίς καταφύγιο και οξυγόνο. Η θύελλα ήταν ένα εν πολλοίς απρόοπτο συμβάν -αλλά χτύπησε τους ορειβάτες γιατί οι δύο αρχηγοί παρέλειψαν να συμμορφωθούν με την ώρα επιστροφής που οι ίδιοι είχαν θέσει, και συνέχισαν την ανάβαση για δύο ώρες παραπάνω από ό,τι έπρεπε. Δεν επρόκειτο για τίποτα άπειρους πρωτάρηδες -οι αρχηγοί ήταν δύο από τους πιο έμπειρους ορειβάτες των Ιμαλαΐων, και ο Ρομπ Χολ θεωρείτο τότε πιθανόν ο πιο επιφανής και μεθοδικός επαγγελματίας οδηγός βουνού. Περισσότερες λεπτομέρειες για το συμβάν μπορείτε να διαβάσετε εδώ -η τραγωδία του 1996 έγινε βιβλίο, τηλεταινία, και έκανε τον "έξω κόσμο" να συνειδητοποιήσει αυτό που οι λάτρεις των βουνών γνώριζαν ήδη καλά: ότι ένα λάθος μπορεί να φέρει την καταστροφή -και ότι λάθη κάνουν ακόμη και οι καλύτεροι. Καλό είναι να το θυμόμαστε την επόμενη φορά που οι Δαιμόνιοι Ρεπόρτερ θα στήσουν κάποιον στον τοίχο...

In memoriam