Ο εκφυλισμός

Την ώρα που ο πολιτικός κόσμος της χώρας παίζει αυτήν την κακόγουστη κολοκυθιά με τις επιτροπές της Βουλής (να κάνουμε εξεταστική. Και γιατί να κάνουμε εξεταστική; Και τι να κάνουμε; Να κάνουμε προανακριτική), ψάχνοντας να βρει τον πιο εύσχημο τρόπο για να κρύψει τα σκουπίδια κάτω από το χαλί, εμείς ας προσπαθήσουμε να απομακρυνθούμε από την επιφάνεια και να δούμε τα πράγματα σε λίγο μεγαλύτερο βάθος.

Στην κοινοβουλευτική μας δημοκρατία όλες οι εξουσίες πηγάζουν από τον λαό και υπάρχουν υπέρ αυτού: έτσι λέει το Σύνταγμά μας, και είναι αλήθεια ότι η φράση αυτή, γραμμένη στο χαρτί, φαντάζει πολύ ωραία και τελεσίδικη. Στην πρακτική της εφαρμογή είναι που πάσχουμε λίγο.

Για να υπάρχουν όλες οι εξουσίες υπέρ του λαού μία βασική προϋπόθεση είναι ο καταμερισμός τους σε περισσότερους του ενός φορείς. Η υπερσυγκέντρωση των εξουσιών σε έναν φορέα, ατομικό ή συλλογικό, ιστορικά υπήρξε χαρακτηριστικό απολυταρχικών καθεστώτων. Η μετάβαση σε πιο δημοκρατικές μορφές οργάνωσης των κοινωνιών συνοδεύτηκε από την αποκέντρωση των εξουσιών, με το απλό σκεπτικό ότι η μία εξουσία πρέπει να ελέγχει την άλλη, έτσι ώστε να περιορίζονται οι δυνατότητες αυθαιρεσίας και κατάχρησης.

Είναι καλό να θυμόμαστε πάντοτε ότι η μόνη εξουσία που νομιμοποιείται απευθείας από τον λαό είναι η νομοθετική: βουλευτές ψηφίζουμε κάθε όποτε γίνονται εκλογές, και αυτοί με τη σειρά τους ψηφίζουν κυβέρνηση για λογαριασμό μας. Θεωρητικά λοιπόν το σχήμα έχει ως εξής: εμείς με την ψήφο μας σχηματίζουμε τη Βουλή, οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποί μας αναδεικνύουν την κυβέρνηση, και έχουν την υποχρέωση να την ελέγχουν, και η δικαστική εξουσία καλείται να ελέγχει διαρκώς και τις δύο (την κυβέρνηση άμεσα, την Βουλή έμμεσα και εντός συγκεκριμένων ορίων).

Αυτά λέει η θεωρία. Στην πράξη, όμως, τα πράγματα εξελίσσονται διαφορετικά.

Το μοντέλο διακυβέρνησης που έχει εφαρμοστεί στη χώρα μας σταθερά από την Μεταπολίτευση και ύστερα, με μόνη εξαίρεση την περίοδο 1989-90, είναι αυτό των αυτοδύναμων μονοκομματικών κυβερνήσεων που αναδεικνύονται από μονοκομματικές κοινοβουλευτικές πλειοψηφίες. Μοντέλο που αιτιολογήθηκε από την ανάγκη για "ισχυρές κυβερνήσεις", σε αντιδιαστολή προς τις κυβερνήσεις μειοψηφίας-συνεργασίας, που υποτίθεται πως θα οδηγούσαν τον τόπο σε ακυβερνησία.

Με την πάροδο του χρόνου αυτό το μοντέλο οδηγήθηκε σε εκφυλισμό: η Βουλή αναδεικνύει μεν την κυβέρνηση, αλλά έχει πάψει προ πολλού να την ελέγχει. Η μεν μειοψηφία έχει περιορισμένες δυνατότητες, η δε πλειοψηφία περιορίζεται να υπερψηφίζει τα νομοσχέδια ακολουθώντας απαρεγκλίτως την κυβερνητική γραμμή, που είναι και κομματική. Την εξουσία που εμείς έχουμε εμπιστευτεί στους βουλευτές, στον καθένα προσωπικά, αυτοί την ασκούν συλλογικά, μετατρέποντας τις κοινοβουλευτικές παρατάξεις σε πειθαρχημένους κομματικούς στρατούς. Το αποτέλεσμα: ακόμα και εξώφθαλμα αντισυνταγματικές διατάξεις περνάνε από την Βουλή χωρίς να ανοίξει μύτη.

Όσο για την ανεξάρτητη Δικαιοσύνη, η ανεξαρτησία της είναι σχετική: οι δικαστικοί λειτουργοί των ανωτάτων κλιμακίων διορίζονται από την κυβέρνηση, και με τη σειρά τους μετέχουν σε δικαστικά συμβούλια που αποφασίζουν για τις προαγωγές και τοποθετήσεις των δικαστικών λειτουργών στις κατώτερες βαθμίδες, διαχέοντας εμμέσως τον κυβερνητικό έλεγχο.

Στην εξίσωση πρέπει να προσθέσουμε και τους εξής παράγοντες: την αβεβαιότητα ως προς τον χρόνο της κυβερνητικής θητείας, εφόσον η προκήρυξη πρόωρων εκλογών θεωρείται πια πρωθυπουργικό προνόμιο. Τους για ψύλλου πήδημα ανασχηματισμούς της κυβέρνησης, που δημιουργούν στους βουλευτές της κυβερνητικής πλειοψηφίας την ψυχολογία (υφ)υπουργού σε αναμονή, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την (α)προθυμία του βουλευτή να ασκήσει κοινοβουλευτικό έλεγχο. Τους εκλογικούς νόμους που πριμοδοτούν το πρώτο κόμμα (ήδη με σαράντα έδρες και από τις μεθεπόμενες εκλογές με πενήντα). Την εγκατάλειψη των μηχανισμών της δικαιοσύνης στην τύχη τους, χωρίς επαρκείς πόρους, προσωπικό και μέσα, έτσι ώστε ολόκληρο το δικαστικό σύστημα να δυσλειτουργεί και να απαξιώνεται. Και, πρόσφατα, την κατάργηση του αυτοδιοίκητου των δικαστηρίων.

Έτσι, μέσα σε λιγότερο από 35 χρόνια, φτάσαμε στην πλήρη αντιστροφή του συνταγματικού μοντέλου: αντί οι εξουσίες να υπάρχουν υπέρ του Λαού, υπάρχουν υπέρ της κυβέρνησης. Δηλαδή του εκάστοτε πρωθυπουργού. Που μπορεί να μην είναι ο ελέω θεού μονάρχης άλλων εποχών, αλλά στην πράξη δεν απέχει και πάρα πολύ, εφόσον λειτουργεί σχεδόν ανεξέλεγκτος, εφόσον διαθέτει την ευχέρεια να τερματίζει την κυβερνητική θητεία κατά την κρίση του, να διαγράφει βουλευτές κατά το κέφι του επειδή τόλμησαν να διαφοροποιηθούν από την κομματική γραμμή, να επιλέγει τον πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας και τον Εισαγγελέα του Αρείου Πάγου κατά τα γούστα του.

Εντάξει, βέβαια το αξίωμα δεν είναι πια κληρονομικό. Ή μήπως είναι;

Όλη αυτή η φαρσοκωμωδία που έχει στηθεί γύρω από την υπόθεση του Βατοπεδίου δεν είναι μια απροσδόκητη δυσλειτουργία ενός συστήματος που κατά τα άλλα λειτουργεί κανονικά. Είναι η απολύτως φυσιολογική κατάληξη ενός εκφυλισμένου συστήματος που, με μια τυχαία αφορμή, εξωθήθηκε στα όριά του. Δεν είναι καν θέμα προσώπων, ο Ρουσόπουλος, ο Εφραίμ, ο Σανιδάς. Είναι θέμα των μηχανισμών που επιτρέπουν στα πρόσωπα να λειτουργούν με τον τρόπο που λειτουργούν. Τα πρόσωπα μπορεί να αλλάξουν, αλλά αν οι μηχανισμοί παραμείνουν οι ίδιοι, το σκηνικό αυτό θα το ξαναδούμε και στο μέλλον -αργά ή γρήγορα. Και το βάθος του προβλήματος αντικατοπτρίζεται συνήθως σε ειδήσεις που περνάνε στα ψιλά των εφημερίδων: όταν ανακοινώνεται, π.χ., ότι στο τάδε ζήτημα οι βουλευτές "θα ψηφίσουν κατά συνείδηση" -όταν δηλαδή το αυτονόητο μετατρέπεται σε εξαιρετικό γεγονός.

Διάβασα σε ένα σχόλιο στο μπλογκ της Μερόπης ότι "το Σύνταγμα θέλει πέταμα έτσι όπως είναι γραμμένο". Διαφωνώ. Το Σύνταγμα χρειάζεται αλλαγές, ριζικές ίσως, αλλά δεν είναι από αυτό που πρέπει να ξεκινήσουμε να πετάμε. Αν κάτι θέλει οπωσδήποτε πέταμα, είναι το μοντέλο εφαρμογής του, που ουσιαστικά οδηγεί στην παραχάραξή του. Επιμέρους προτάσεις υπάρχουν ή μπορεί να προκύψουν (π.χ. επιλογή των ανωτάτων δικαστικών από τη Βουλή, σύστημα δύο κοινοβουλίων, συνταγματικό δικαστήριο), αλλά το πρωτεύον αυτή τη στιγμή είναι να συνειδητοποιήσουμε ότι αυτό το μοντέλο έχει χρεωκοπήσει, να καταλάβουμε γιατί έχει χρεωκοπήσει, και να το αλλάξουμε με κάποιο άλλο.



.