Διατάραξη κοινής ειρήνης

Το νομοσχέδιο Δένδια αρχίζει να προβληματίζει περισσότερο στην πρώτη παράγραφο του άρθρου 25, με την οποία συμπληρώνεται το άρθρο 189 του Ποινικού Κώδικα που προβλέπει το αδίκημα της "διατάραξης της κοινής ειρήνης".

Ας δούμε τι λέει το άρθρο αυτό:

1. Όποιος συμμετέχει σε δημόσια συνάθροιση πλήθους που με ενωμένες δυνάμεις διαπράττει βιαιοπραγίες εναντίον προσώπων ή πραγμάτων ή εισβάλλει παράνομα σε ξένα σπίτια, κατοικίες ή άλλα ακίνητα κτήματα τιμωρείται με φυλάκιση μέχρι δύο ετών.
2. Οι υποκινητές και εκείνοι που εκτέλεσαν βιαιοπραγίες τιμωρούνται με φυλάκιση τουλάχιστον τριών μηνών.
3. Οι ποινές αυτές επιβάλλονται αν η πράξη δεν τιμωρείται βαρύτερα με άλλη διάταξη.

Με το νομοσχέδιο Δένδια, στο άρθρο 189 του Ποινικού Κώδικα προστίθεται νέα παράγραφος 3 (και η υπάρχουσα παράγραφος 3 αναριθμείται σε παράγραφο 4), ως εξής: "3. Ο υπαίτιος της πράξεως της παραγράφου 1 τιμωρείται με φυλάκιση τουλάχιστον δύο ετών [σ.σ. πλημμέλημα] και ο υπαίτιος των πράξεων της παραγράφου 2 τιμωρείται με κάθειρξη μέχρι δέκα ετών [σ.σ. κακούργημα], αν τέλεσαν την πράξη τους με καλυμμένα ή αλλοιωμένα τα χαρακτηριστικά του προσώπου τους".

Πρώτα απ' όλα, πρέπει να έχουμε κατά νου ότι ο Ποινικός Κώδικας είναι νομοθέτημα της ταραγμένης δεκαετίας του '50, που σε κάποιο βαθμό καθρεφτίζει το μετεμφυλιακό κλίμα της εποχής, τις έριδες, τα μίση, τους ανοιχτούς λογαριασμούς που πληρώνονταν με αίμα. Την εποχή εκείνη δεν ήταν σπάνιο το φαινόμενο να μπουκάρει μια ομάδα αφιονισμένων ανθρώπων στο σπίτι ενός πολιτικού αντιπάλου και να τον ξυλοκοπήσει ή να το κάνει λαμπόγυαλο (στην καλύτερη περίπτωση). Όσο για τη "δημόσια συνάθροιση πλήθους", δεν ήταν και τόσο αυτονόητο δικαίωμα, όσο είναι σήμερα: το Σύνταγμα του 1952 προέβλεπε τη δυνατότητα να απαγορεύονται οι δημόσιες συναθροίσεις για λόγους δημοσίας ασφαλείας χωρίς πολλά πολλά (δυνατότητα που υπάρχει και σήμερα, αλλά υπόκειται σε σαφώς περισσότερους περιορισμούς).

Αν λοιπόν η θέσπιση των διατάξεων του άρθρου 189 ΠΚ είχε νόημα τη δεκαετία του '50, δεν είναι σίγουρο ότι η διατήρησή τους εν ισχύ έχει νόημα σήμερα. Στην πραγματικότητα, οι επιμέρους πράξεις που τιμωρεί το άρθρο αυτό (βιαιοπραγίες κλπ.) είναι ούτως ή άλλως πονικά κολάσιμες βάσει άλλων διατάξεων του ίδιου Ποινικού Κώδικα (περί σωματικών βλαβών, φθορών, συναυτουργίας, ηθικής αυτουργίας κλπ.). Εκ πρώτης όψεως, το 189 ΠΚ φαίνεται να περισσεύει.

Ας πάρουμε τώρα ένα υποθετικό παράδειγμα, μέσα απ' τη ζωή βγαλμένο: Συγκέντρωση διαμαρτυρίας στην Πανεπιστημίου, τον περασμένο Δεκέμβρη, με συμμετοχή χιλιάδων πολιτών. Μια ομάδα 40-50 κρανο/κουκουλοφόρων αρχίζει να ξηλώνει τις πλάκες του πεζοδρομίου στο ύψος της Ιπποκράτους, βάζει φωτιά σε κάδους και αρχίζει να σπάει βιτρίνες καταστημάτων. Οι κάθετοι δρόμοι είναι μπλοκαρισμένοι από τα ΜΑΤ, αρχίζουν να πέφτουν δακρυγόνα, και σε συνδυασμό με τις φωτιές η ατμόσφαιρα γίνεται αποπνικτική. Όλος ο κόσμος καλύπτει το πρόσωπο με ό,τι μπορεί, μαντήλια, κασκόλ, μπλούζες. Κάποιοι πιο θερμόαιμοι, βλέποντας τους κουκουλοφόρους να λυσσομανάνε πάνω στις βιτρίνες τραπεζών, βγάζουν κραυγές τύπου "σπάστε το το μπουρδέλο", χωρίς όμως να συμμετέχουν οι ίδιοι.

Η ύπαρξη αυτού του πλήθους αντικειμενικά διευκολύνει τη δράση των κουκουλοφόρων. Είναι όμως όλοι αυτοί, πολίτες που θέλησαν να διαμαρτυρηθούν ειρηνικά, "συμμέτοχοι σε δημόσια συνάθροιση πλήθους"; Είναι. Το πλήθος "διαπράττει βιαιοπραγίες με ενωμένες δυνάμεις"; Διαπράττει -όχι όλο το πλήθος, αλλά ένα μέρος του εκμεταλλευόμενο την (ακούσια) κάλυψη των υπολοίπων. Κι όταν οι περισσότεροι έχουν γίνει θέλοντας και μη κουκουλοφόροι, άντε να ξεχωρίσεις την ήρα από το στάρι και άντε να διασφαλίσεις ότι οι συλλήψεις, αν γίνουν, δεν θα γίνουν στο σωρό. Κι ακόμα: αυτοί που -κακώς, κάκιστα- επιδοκιμάζουν τα σπασίματα με φωνές ή συνθήματα, εμπίπτουν στον ορισμό του "υποκινητή";

Εμ, εδώ σε θέλω κάβουρα, εδώ σε θέλω θαρραλέε δικαστή να ερμηνεύσεις σωστά το πνεύμα του νομοθέτη και να μην παρασυρθείς από τις κραυγές υστερίας των δημοσιογράφων, ας πούμε, που θα απαιτούν καταδίκες γιατί το κράτος "πρέπει να επιδείξει πυγμή". Εδώ σε θέλω επίσης να εκτιμήσεις ορθά το αποδεικτικό υλικό, να σεβαστείς το τεκμήριο της αθωότητας, και να φροντίσεις ώστε να καταλήξουν στη φυλακή μόνο αυτοί που πράγματι "υποκίνησαν και εκτέλεσαν βιαιοπραγίες", και όχι όσοι βρέθηκαν σε λάθος μέρος τη λάθος στιγμή.

Δεν είναι ότι δεν έχω εμπιστοσύνη στη Δικαιοσύνη (όχι ανεπιφύλακτη, πάντως), αλλά όταν κοτζάμ πρωθυπουργός ψέγει στη Βουλή την "ανεξήγητη επιμονή συλλογικών φορέων να πραγματοποιούν κινητοποιήσεις, την ώρα που δεν μπορούσαν να τις περιφρουρήσουν", και κανείς δεν βγαίνει να του υπενθυμίσει ότι η περιφρούρηση των κινητοποιήσεων δεν αποτελεί υποχρέωση των πολιτών και των φορέων, και ότι εν πάση περιπτώσει το συνταγματικό δικαίωμα του συναθροίζεσθαι δεν ασκείται υπό την προϋπόθεση της αποτελεσματικής περιφρούρησης της συνάθροισης, ε, όσο νά 'ναι φοβάμαι λιγάκι. Γιατί και οι δικαστές ζουν ανάμεσά μας και δεν είναι εύκολο να μένουν ανεπηρέαστοι από το γενικότερο κοινωνικό κλίμα. Και, έχοντας αυτά στο μυαλό, θα το σκεφτόμουν δύο φορές να κατέβω στο δρόμο με τον κίνδυνο να καταλήξω στο σκαμνί του κακουργοδικείου και να πρέπει να αποδείξω ότι δεν είμαι κουκουλοφόρος ελέφαντας. Και πιστεύω ότι το ίδιο θα σκεφτούν και πολλοί άλλοι.

Όσο για το γεγονός ότι το νέο νομοσχέδιο αναβαθμίζει την εν λόγω υποκίνηση και εκτέλεση βιαιοπραγιών από κουκουλοφόρους σε κακούργημα, παραθέτω την άποψη του καθηγητή Ποινικού Δικαίου, Νίκου Παρασκευόπουλου: "Σε σχέση με την επιβάρυνση των ποινών στην περίπτωση που ο δράστης φορά κουκούλα, πρέπει να ληφθούν υπόψη τα εξής: Είναι άλλο να επιμετράται μια βαρύτερη ποινή αλλά μέσα στα προβλεπόμενα πλαίσια και άλλο να επιβαρύνεται το ίδιο το πλαίσιο της προβλεπόμενης ποινής. Στη δεύτερη περίπτωση ελλοχεύει ο κίνδυνος να παραγνωριστεί η εγγύηση της αναλογικότητας όταν το μέτρο της ποινής θα εκτοξεύεται για λόγους που δεν έχουν σχέση με τη βαρύτητα των αποτελεσμάτων (βαρύτητα σωματικής βλάβης, φθοράς ιδιοκτησίας κ.λπ.)".

Συνοψίζοντας: Έχουμε μια διάταξη, το άρθρο 189 ΠΚ, που ενδεχομένως θα μπορούσε και να μην υπάρχει στη νομοθεσία μας, με την έννοια ότι οι αξιόποινες πράξεις που ορίζει είναι ούτως ή άλλως αξιόποινες βάσει άλλων διατάξων. Με το νομοσχέδιο Δένδια, η τροποποίηση του άρθρου αυτού (σε συνδυασμό και με κάποιες ακόμα διατάξεις που θα δούμε σε επόμενο ποστ) δημιουργεί τον κίνδυνο de facto φαλκίδευσης του συνταγματικά κατοχυρωμένου δικαιώματος του συναθροίζεσθαι, εφόσον είναι εξαιρετικά δύσκολο για αντικειμενικούς λόγους να εξασφαλιστεί η ορθή εφαρμογή της. Δεν λέω, θεμιτός σκοπός η διασφάλιση της κοινωνικής ειρήνης, αν όμως η μέθοδος που επιλέγεται για την επίτευξή του είναι να τρομάξει ο κόσμος και να αποφεύγει τις διαδηλώσεις, τότε συγγνώμη, αλλά δεν αντιμετωπίζουμε τους κουκουλοφόρους: παραδινόμαστε σε αυτούς. Και επιπλέον, για κερασάκι, μια διάταξη που βάσιμα μπορεί να υποστηριχθεί ότι παραβιάζει την αρχή της αναλογικότητας, και επομένως κινδυνεύει να μείνει ανεφάρμοστη.

Από εδώ και πέρα, το νομοσχέδιο Δένδια σαν ν' αρχίζει να μπάζει...

(συνεχίζεται)

.