Όποιος ελεύθερα συμβιώνει, συμβιώνει καλά

Να τα πάρουμε από την αρχή: στην Ελλάδα, ο νόμος αναγνωρίζει, ή εν πάση περιπτώσει ανέχεται, κάθε μορφή κοινωνικής συμβίωσης μεταξύ συναινούντων ενηλίκων: αν ο Τάκης θέλει να μοιράζεται το σπίτι και το κρεβάτι του με τη Σούλα, ή με τον Μάκη, ή και με τους δύο, ή και με άλλους δώδεκα, έχει κάθε δικαίωμα να το κάνει, όσο κι αν σκανδαλίζεται η κυρά-Τασούλα που μένει στον δεύτερο, και που είναι κόρη χριστιανικοτάτων αρχών και ηθικοτάτης ανατροφής.

Υπάρχει όμως μια μορφή κοινωνικής συμβίωσης που ιστορικά είναι πιο διαδεδομένη από τις άλλες: ο γάμος. Αναγνωρίζοντας αυτό το γεγονός, το Σύνταγμά μας προβλέπει την υποχρέωση του Κράτους να προστατεύει τον γάμο (όπως επίσης και την οικογένεια και τη μητρότητα), ενώ ο νόμος προβλέπει ένα ευρύ πλέγμα δικαιωμάτων και υποχρεώσεων που συνεπάγεται ο γάμος για τους συζύγους, όπου συχνά το δικαίωμα του ενός είναι υποχρέωση του άλλου. Ως εδώ καλά.

Ως γνωστόν, όμως, οι κοινωνικές αντιλήψεις και αξίες είναι ευμετάβλητο πράγμα και με την πάροδο του χρόνου η αίγλη του γάμου έχει χάσει κάτι από τη λάμψη της, ενώ η απαξία της ελεύθερης συμβίωσης ("ξετσίπωτη σπιτωμένη!") έχει επίσης ελαττωθεί. Σαν αποτέλεσμα, όλο και περισσότερα ζευγάρια επιλέγουν την ελεύθερη συμβίωση, είτε σαν test drive εν όψει ενός πιθανού μελλοντικού γάμου, είτε επειδή συνειδητά αποφασίζουν να μην αναλάβουν τις υποχρεώσεις, ούτε να απολαμβάνουν τα δικαιώματα, που συνεπάγεται ο γάμος.

Αυτή η επιλογή δημιουργεί ορισμένα ζητήματα, τα πιο σημαντικά από τα οποία τα επιλύει ο νομοθέτης: όσα δηλαδή έχουν να κάνουν με την αναγνώριση της πατρότητας, τη διατροφή και τη γονική μέριμνα των τέκνων που τυχόν θα γεννηθούν από ελευθέρως συμβιούντες γονείς. Κάποια άλλα ζητήματα δεν επιλύονται από το νόμο και έχουν αφεθεί στην κρίση των δικαστηρίων, με αποτελέσματα που διαφέρουν σε ορισμένες περιπτώσεις. Ωστόσο, σε μια (μικρή) σειρά από πρόσφατες αποφάσεις του ο Άρειος Πάγος* έχει υιοθετήσει το παρακάτω σκεπτικό, που σε γενικές γραμμές με βρίσκει σύμφωνο: "Η ελεύθερη συμβίωση χωρίς τέκνα δεν αναγνωρίζεται από το δίκαιό μας, αφού αυτό δεν αναγνωρίζει έννομα αποτελέσματα στη συγκεκριμένη μορφή εμφάνισής της, έτσι δεν μπορεί κατά συνέπεια να υπαχθεί στην έννοια της οικογένειας, ούτε προστατεύεται, γιατί στην πραγματικότητα όσοι την επιλέγουν προφανώς δεν επιθυμούν την υπαγωγή τους σε νομικές ρυθμίσεις και άρα δεσμεύσεις, επομένως θα ήταν αντιφατικό να τύχουν μόνο προστασίας".

Έρχεται λοιπόν τώρα το Υπουργείο Δικαιοσύνης και ανακοινώνει την πρόθεσή του να καθιερώσει ένα "σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης", όπως το αποκαλεί. Με ποιο σκοπό; "Να ρυθμίσει μια πραγματικότητα, ένα υπαρκτό κοινωνικό φαινόμενο. Να περιορίσει τις αρνητικές του συνέπειες στην κοινωνία. Να κάνει τους πολίτες περισσότερο υπεύθυνους ως προς τα θέματα και τα κοινωνικά προβλήματα που προκύπτουν από την κοινή τους συμβίωση", λέει ο υπουργός.

Και διερωτώμαι: ποια ακριβώς είναι τα κοινωνικά προβλήματα που αναφέρει ο κ. Χατζηγάκης, και που δεν τα λύνει επαρκώς η ισχύουσα νομοθεσία; Και γιατί δεν δίνεται στη δημοσιότητα το νομοσχέδιο, ώστε να σχηματίσουμε κι εμείς άποψη για το θέμα;

Έχω την εντύπωση ότι η ελεύθερη συμβίωση μπορεί να λέγεται έτσι μόνον εφόσον είναι όντως ελεύθερη, εφόσον δηλαδή βασίζεται σε μόνη τη βούληση των συμβιούντων. Από τη στιγμή που η βούληση αυτή τυποποιείται, παίρνει δηλαδή τη μορφή μιας σύμβασης που προβλέπει δικαιώματα και υποχρεώσεις των συμβαλλομένων, παύει να είναι ελεύθερη.

Υπ' αυτήν την έννοια, το αναμενόμενο νομοσχέδιο δεν έρχεται να αναγνωρίσει μια κοινωνική πραγματικότητα, αυτή δηλαδή της ελεύθερης συμβίωσης, αλλά να τη βάλει σε καλούπι, να την καταστήσει "λιγότερο ελεύθερη", όπως παραδέχεται και ο ίδιος ο υπουργός, και να δημιουργήσει μια μορφή γάμου "περιορισμένης ευθύνης", έναν γάμο δεύτερης κατηγορίας, που δεν το παραδέχεται ο υπουργός. Πράγμα που μπορεί να είναι θεμιτό σαν πρωτοβουλία, αλλά δεν αντιμετωπίζει το (κατά τη γνώμη μου σοβαρότερο) θέμα: αναγνωρίζονται δικαιώματα και υποχρεώσεις αυτών που, βρε αδερφέ, δεν θέλουν κανενός είδους τυποποίηση της σχέσης τους -και ποια;

Θεωρώ λοιπόν ότι αυτό το "σύμφωνο ελεύθερης συμβίωσης" είναι ψευδεπίγραφο, γιατί η συμβίωση ή θα είναι ελεύθερη ή θα είναι βάσει συμφώνου: και τα δύο μαζί δεν γίνεται. Θεωρώ επίσης ότι κάποια υπαρκτά ζητήματα που έχουν απασχολήσει τα δικαστήρια θα παραμείνουν άλυτα. Τέλος, ότι ένα τέτοιο "σύμφωνο συμβίωσης" -όχι ελεύθερης- θα είχε περισσότερο νόημα για την αντιμετώπιση αυτής ακριβώς της περίπτωσης που αφήνει απ' έξω από το ρυθμιστικό του πεδίο, κατά πως λέει ο υπουργός: δηλαδή των ομόφυλων ζευγαριών. Αλλά σε αυτό θα επανέλθουμε σε επόμενα σημειώματα.


* ΑΠ 434/2005 ΕλλΔνη 47 σ.1064, ΑΠ 1735/2006 ΝοΒ 55 σ.1550, ΑΠ 1141/2007 ΤΝΠ "Ισοκράτης".