Λογοκρισία στο διαδίκτυο; (μέρος ΙΙΙ)

Ολοκληρώνουμε σήμερα, Μοναδικέ μου Αναγνώστη, αυτή τη μικρή μελέτη περί διαδικτυακής λογοκρισίας με μερικά γενικότερα συμπεράσματα και επισημάνσεις που καλό θα είναι να κρατήσουμε σε μια άκρη του μυαλού μας για μελλοντική χρήση:

@ Το δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση, αν και απολύτως κατοχυρωμένο, δεν είναι απεριόριστο. Υπόκειται πάντοτε σε κάποιους περιορισμούς, και η γενική αρχή των περιορισμών αυτών είναι ότι το δικαίωμα ελεύθερης έκφρασης του καθενός σταματάει εκεί όπου ξεκινά το δικαίωμα των υπολοίπων στην προστασία της προσωπικότητάς τους από κάθε προσβολή. Στα καθ' ημάς, η γενική αυτή αρχή εξειδικεύεται κυρίως (αλλά όχι μόνον) από τα άρθρα 361 έως 369 του Ποινικού Κώδικα, στα οποία προβλέπονται τα εγκλήματα κατά της τιμής (εξύβριση, απλή και συκοφαντική δυσφήμηση κλπ.).

Σημειωτέον ότι τέτοιοι περιορισμοί υπάρχουν και σε απλούστερες και ηπιότερες μορφές, που κανείς μας δεν θα σκεφτόταν να ορίσει ως λογοκρισία: επί παραδείγματι η σήμανση των τηλεοπτικών προγραμμάτων (ακατάλληλο, κατάλληλο για άνω των 15 κλπ.).

@ Η έννοια της λογοκρισίας κουβαλάει εξαιρετικά αρνητικό φορτίο, και θα πρέπει να σκεφτόμαστε δύο φορές εάν και κατά πόσον εμπίπτει στον ορισμό της ένας οποιοσδήποτε περιορισμός του δικαιώματος ελεύθερης έκφρασης. Όπως επισήμανε και η niemandsrose στο σχόλιό της στο πρώτο ποστ της σειράς, η λέξη λογοκρισία "πουλάει": αυτός δεν είναι λόγος όμως να την κάνουμε καραμέλα. Από μόνη της η ύπαρξη του διαδικτύου μας δίνει δυνατότητες έκφρασης που ποτέ δεν είχαμε ονειρευτεί: η χρήση αυτών των δυνατοτήτων πρέπει να γίνεται με σύνεση, περίσκεψη και υπευθυνότητα (εδώ μια ενδιαφέρουσα ανάλυση του blogger E-lawyer σχετικά με την "ασυλία των bloggers").

@ Τα τελευταία χρόνια μπήκε στη ζωή μας, και μάλλον για να μείνει, η ευρεία προσφορά ποικίλων διαδικτυακών υπηρεσιών τις οποίες μπορούμε να απολαύσουμε χωρίς να καταβάλλουμε κάποιο χρηματικό αντίτιμο. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι οι υπηρεσίες αυτές είναι δωρεάν: η κάλυψη του κόστους, και το εύλογο κέρδος που επιδιώκει ο πάροχος της υπηρεσίας, θα πρέπει να προκύψουν από αλλού. Επομένως ο πάροχος έχει συμφέρον και θα φροντίσει να διασφαλίσει το καλό όνομα της υπηρεσίας του, προστατεύοντάς την από κακόβουλες ενέργειες των πελατών του. Επίσης, το ότι δεν πληρώνουμε δεν σημαίνει ότι δεν έχουμε υποχρεώσεις σαν χρήστες απέναντι στον πάροχο της υπηρεσίας.

@ Σε πολλές περιπτώσεις ο πάροχος της υπηρεσίας φέρει ευθύνη για τον τρόπο με τον οποίο εμείς χρησιμοποιούμε τις υπηρεσίες που μας παρέχει. Αυτό είναι ένα ακανθώδες ζήτημα που πρέπει κάποια στιγμή να επιλυθεί: στον κόσμο των εντύπων ΜΜΕ, κατά κανόνα ο εκδότης ευθύνεται για κάθε τι που δημοσιεύεται στο έντυπο, ακόμη και αν δεν αποτελεί επίσημη θέση του εντύπου, ακόμη κι αν εκφράσει δημοσίως αντίθετη θέση. Η λογική αυτή της αντικειμενικής ευθύνης, ελλείψει ειδικότερης ρύθμισης, μπορεί να τύχει εφαρμογής και στο διαδίκτυο, όπου όμως τα μεγέθη είναι ασύγκριτα μεγαλύτερα και οι δυνατότητες ελέγχου αντικειμενικά πιο περιορισμένες (άλλο να ελέγχεις μια εφημερίδα με 64 σελίδες, και άλλο ένα site με 200 εκατομμύρια χρήστες).

@ Η ανωτέρω επισήμανση, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι οι διαδικτυακές υπηρεσίες τύπου blogger.com, myspace.com κλπ. είναι μεικτές (και μίσθωσης πράγματος -δηλαδή χώρου στους διακομιστές της εταιρείας-, και παροχής υπηρεσιών -των εργαλείων λογισμικού που χρησιμοποιούμε για να "στήσουμε" το περιεχόμενό μας-), οδηγεί τους παρόχους να επιβάλλουν στις συμβάσεις που συνάπτουν με εμάς τους χρήστες όρους εν πολλοίς καταχρηστικούς. Αν διαβάσει κανείς με προσοχή τα διάφορα terms of use, θα εκπλαγεί με το πόσα δικαιώματα παραχωρούμε στους παρόχους. Παρ' όλα αυτά, οι καταχρηστικοί όροι παραμένουν έγκυροι και δεσμευτικοί, εκτός αν κάποιο αρμόδιο δικαστήριο κρίνει το αντίθετο -και πόσοι χρήστες θα προσφύγουν στη δικαιοσύνη για να βρουν το δίκιο τους;

Ας σημειωθεί ότι οι συμβάσεις αυτές είναι επίσης συμβάσεις προσχώρησης: οι όροι τους τίθενται μονομερώς από τον πάροχο, ενιαίοι για όλους τους πιθανούς χρήστες, και οι τελευταίοι ή τους αποδέχονται ως έχουν στο σύνολό τους, ή αρνούνται την υπηρεσία. Ανάλογα παραδείγματα από τον εξω-δικτυακό κόσμο είναι οι συμβάσεις των καταναλωτικών και λοιπών δανείων, οι εγγυήσεις ηλεκτρονικών συσκευών κλπ., και γνωρίζουμε οι περισσότεροι πόσα προβλήματα έχουν δημιουργηθεί με τέτοιου είδους συμβάσεις.

@ Όλες οι παραπάνω επισημάνσεις συγκλίνουν σε ένα γενικό συμπέρασμα: ο χώρος του διαδικτύου, μάλλον ο ταχύτερα και ευρύτερα αναπτυσσόμενος χώρος ανθρώπινης δραστηριότητας σήμερα, δεν διαθέτει τα κατάλληλα εργαλεία ρύθμισης των καινούργιων μορφών εννόμων σχέσεων που δημιουργεί. Τα παραδοσιακά δικαιικά εργαλεία αποδεικνύονται ανεπαρκή, και η μεταφορά τους στον ηλεκτρονικό κόσμο προβληματική. Αργά ή γρήγορα, το άναρχο Internet που γνωρίσαμε και γνωρίζουμε μέχρι σήμερα θα χρειαστεί να αλλάξει μορφή -να αποκτήσει "αρχές". Η διαδικασία δεν θα είναι εύκολη, αλλά κάποια στιγμή θα την περάσουμε, και θα πρέπει να προετοιμαστούμε γι' αυτήν την αλλαγή: στο μεταξύ, κρούσματα "λογοκρισίας" (αλλά και λογοκρισίας) θα βλέπουμε όλο και συχνότερα.

Και μ' αυτό κλείνω το θέμα από την πλευρά μου, μεταφορικά βεβαίως γιατί το θέμα αυτό έχει μόλις ανοίξει. Και περιμένω τις απόψεις και τους προβληματισμούς σου...

Σε χαιρετώ

Χασοδίκης



Υ.Γ.: Ευχαριστώ τη samiamidi που μου επέτρεψε να χρησιμοποιήσω τις ηλεκτρονικές απεικονίσεις των έργων της.