Με αφορμή το θέμα της κατάργησης του μπόνους των 50 εδρών, το οποίο πάντως εκτιμώ ότι θα ξεχαστεί σύντομα, μερικές παρατηρήσεις σχετικά με το εκλογικό σύστημα:
Τι εννοούμε όταν λέμε "απλή αναλογική"; Θεωρητικά, ένα εκλογικό σύστημα που θα μεταφράζει σε βουλευτικές έδρες τη βούληση του εκλογικού σώματος, χωρίς καμία απολύτως στρέβλωση. Είναι όμως δυνατόν αυτό;
Παράδειγμα: εφόσον η Βουλή διαθέτει 300 έδρες, "λογικά" ένα κόμμα θα έπρεπε να εξασφαλίζει (πανελλαδικά) 1 έδρα για κάθε τρίτο της ποσοστιαίας μονάδας, με άλλα λόγια το όριο εκπροσώπησης ενός κόμματος στη Βουλή θα έπρεπε να είναι το 0,33 % (100 % δια 300). Αν ίσχυε αυτός ο κανόνας στις εκλογές του Ιουνίου 2012, στη σημερινή Βουλή θα υπήρχαν δώδεκα κόμματα (και σε εκείνη που προέκυψε από τις εκλογές του Μαΐου 2012, είκοσι!).
Στις εκλογές όμως, ως γνωστόν, δεν ψηφίζουμε με ενιαίο ψηφοδέλτιο σε όλη την επικράτεια. Η χώρα είναι οργανωμένη σε εκλογικές περιφέρειες, κάθε μία εκ των οποίων εκλέγει διαφορετικό αριθμό βουλευτών, και αναλόγως του αριθμού αυτού διαμορφώνεται και το εκλογικό μέτρο κάθε περιφέρειας: έτσι, στη Β' Αθηνών, για παράδειγμα, το μέτρο θα έπρεπε να είναι 2,38 % (100 % δια 42 έδρες, παίρνω επίτηδες σαν παράδειγμα την Β' Αθηνών γιατί έχει το μικρότερο εκλογικό μέτρο πανελλαδικά).
Αν ρίξουμε λοιπόν μια ματιά στα αποτελέσματα του Ιουνίου 2012, θα δούμε ότι στη Β' Αθηνών το εκλογικό μέτρο το έπιαναν τα κόμματα που τελικά εκπροσωπήθηκαν στη Βουλή, και κανένα άλλο. Δεν προλαβαίνω να ελέγξω όλες τις περιφέρειες, αλλά μετά βεβαιότητας θεωρώ ότι κανένα από τα κόμματα που έμειναν εκτός κοινοβουλίου δεν έπιασε το εκλογικό μέτρο σε καμία άλλη περιφέρεια.
Επομένως, αν δεχτούμε ότι το 0,33 % των ψήφων πανελλαδικά πρέπει να δίνει 1 έδρα στη Βουλή (κι ακόμα: ότι το 2 % θα πρέπει κατ' αναλογία να δίνει 6 έδρες), θα πρέπει στο εκλογικό σύστημα να προβλεφθεί ένας μηχανισμός διόρθωσης του αποτελέσματος, που θα φροντίζει ώστε το κόμμα του 0,33 % να πάρει σε κάποια περιφέρεια την έδρα που δικαιούται (βάσει πανελλαδικού ποσοστού) αλλά δεν παίρνει (βάσει εκλογικού μέτρου περιφέρειας). Σημειωτέον ότι ο μηχανισμός αυτός υπάρχει ήδη στο ισχύον εκλογικό σύστημα, και εξασφαλίζει ότι τα κόμματα που πιάνουν το όριο του 3 % παίρνουν τις έδρες που δικαιούνται, ότι δηλαδή η κοινοβουλευτική εκπροσώπησή τους είναι όσο το δυνατόν πιο αναλογική.
Άλλο παράδειγμα: στην περιφέρεια Άρτας, που εκλέγει 3 βουλευτές, τον Ιούνιο του 2012 ψήφισαν περίπου 51.000 ψηφοφόροι -άρα το εκλογικό μέτρο βάσει "απλής αναλογικής" έπρεπε να είναι 17.000 ψήφοι. Έστω ότι κατεβαίνει ένας ανεξάρτητος υποψήφιος, ο οποίος συγκεντρώνει αυτές τις 17.000 ψήφους και παίρνει την έδρα. Αν κάνουμε αναγωγή στην επικράτεια, όμως, αυτές οι 17.000 ψήφοι υπολείπονται του ελάχιστου ποσοστού εισόδου στη Βουλή (που είπαμε ότι σε μια υποτιθέμενη "απλή αναλογική" είναι 0,33 %). Αυτό άραγε σημαίνει ότι ο ανεξάρτητος υποψήφιος που συγκέντρωσε την προτίμηση του εκλογικού σώματος της περιφέρειάς του δεν πρέπει να πάρει την έδρα (όπως ισχύει σήμερα); Όχι. Σημαίνει όμως ότι κι εδώ θα χρειαστεί πιθανότατα κάποιος μηχανισμός διόρθωσης που θα "κλέψει" την έδρα από κάποιο κόμμα, το οποίο θεωρητικά θα τη δικαιούνταν βάσει πανελλαδικού ποσοστού.
Επίσης, σε κάθε συζήτηση περί εκλογικού συστήματος καλό θα είναι να έχουμε υπ' όψιν και την εξής λεπτομέρεια: ναι μεν τις εκλογές τις κάνουμε κυρίως για να εκφράζεται η λαϊκή βούληση (αχέμ), επιθυμητό όμως θα ήταν να αναδεικνύουν και κυβέρνηση -ή μάλλον, για να το θέσω αλλιώς, να μην οδηγούν συστηματικά σε ακυβερνησία.
Κοντολογίς, "απλή (και άδολη, που λέγαμε μια φορά κι έναν καιρό) αναλογική" δεν υπάρχει, ή μάλλον υπάρχει μόνο σαν σύνθημα: το αίτημα για απλή αναλογική είναι στην πραγματικότητα αίτημα για ένα εκλογικό σύστημα που θα διαστρεβλώνει τη λαϊκή βούληση στο μικρότερο δυνατό βαθμό και θα επιτρέπει στο μεγαλύτερο δυνατό τμήμα του εκλογικού σώματος να εκπροσωπείται στο κοινοβούλιο. Παράλληλα όμως υπάρχει και η ανάγκη να αποφεύγεται ο κίνδυνος συστηματικής ακυβερνησίας. Κι επειδή οι τρεις αυτοί στόχοι δεν γίνεται να υπηρετούνται ταυτόχρονα σε απόλυτο βαθμό, το εκάστοτε εκλογικό σύστημα είναι αποτέλεσμα μιας εξισορρόπησης μεταξύ τους.
Τώρα, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το ισχύον εκλογικό σύστημα αποτελεί μια κάκιστη εξισορρόπηση, διότι διαστρεβλώνει τη λαϊκή βούληση σε υπερβολικά μεγάλο βαθμό, κυρίως με το μπόνους των 50 εδρών στο πρώτο κόμμα και δευτερευόντως με το όριο του 3 %. Ασφαλώς το σύστημα πρέπει να αλλάξει -όμως μόνο η κατάργηση του μπόνους είναι μισή δουλειά. Για παράδειγμα, αν τα αποτελέσματα των τελευταίων ευρωεκλογών επαναλαμβάνονταν στις επόμενες βουλευτικές, το όριο του 3 % θα έδινε έδρες σε επτά κόμματα και θα άφηνε χωρίς εκπροσώπηση το 17 % περίπου των ψηφοφόρων. Χωρίς το όριο, τα κοινοβουλευτικά κόμματα θα γίνονταν είκοσι τρία (!) και το ποσοστό των ψηφοφόρων χωρίς εκπροσώπηση θα έπεφτε στο 2 % περίπου.
Όλα αυτά είναι ζητήματα που μπορούν να λυθούν. Όχι όμως στο ποδάρι: τα μέχρι σήμερα εκλογικά συστήματα φρόντιζαν γενικά να ενισχύουν την "κυβερνησιμότητα" πριμοδοτώντας το πρώτο κόμμα ώστε να σχηματίζει αυτοδύναμη κοινοβουλευτική πλειοψηφία, σε βάρος της αναλογικής εκπροσώπησης (πριν από το μπόνους των 50 εδρών υπήρχε το μπόνους των 40 εδρών, και πριν από αυτό ο κανόνας που χάριζε στο πρώτο κόμμα τις έδρες που έμεναν αδιάθετες μετά και τη β' κατανομή, συνήθως γύρω στις 20, κ.ο.κ.). Επίσης, δεν είναι μυστικό ότι το όριο του 3 % τέθηκε κυρίως για να εμποδίσει την εκλογή μειονοτικών βουλευτών εκτός κομματικών ψηφοδελτίων στη Θράκη -με αποτέλεσμα να αποκλείσει την εκλογή ανεξάρτητων βουλευτών, συλλήβδην και σε όλη την επικράτεια. Σε μια σοβαρή προσπάθεια αλλαγής του εκλογικού συστήματος, όλα αυτά τα ζητήματα θα έπρεπε να τεθούν επί τάπητος και να συζητηθούν σε βάθος, ώστε να καταλήξουμε στον συμβιβασμό εκείνο που θα εξυπηρετεί καλύτερα τις ανάγκες της κοινωνίας τη δεδομένη χρονική στιγμή και στο ορατό μέλλον.
Θέλει λοιπόν η κυβέρνηση να βάλει ζήτημα αλλαγής του εκλογικού νόμου; Ας το βάλει. Να το βάλει σωστά όμως, σε όλη του την έκταση, αν είναι να την πάρουμε σοβαρά. Αλλιώτικα, δεν βλέπω γιατί πρέπει να ασχολούμαστε με παπατζηλίκια τύπου "μωρέ, τώρα που φαίνεται να το παίρνει άλλος το μπόνους, γιατί δεν το καταργούμε;".
Σημ: Τα στοιχεία για τα εκλογικά αποτελέσματα που αναφέρονται στα παραδείγματα προέρχονται από το σχετικό σάιτ του Υπουργείου Εσωτερικών. Η κωδικοποίηση της ισχύουσας εκλογικής νομοθεσίας υπάρχει εδώ [.pdf], στα άρθρα 99-100 ρυθμίζεται ο τρόπος κατανομής των εδρών.
.
Μα εννοείται πως αν αλλάξει όλο το εκλογικό σύστημα, θα αναθεωρηθεί και το πόσοι βουλευτές εκλέγονται απο κάθε περιφέρεια (τις νέες Καλλικρατικές περιφέρειες, όχι τα μαγειρέματα Α΄ Β΄ Γ΄ Αθηνών και δεν ξέρω τί) με βάση πλέον τον πληθυσμό της κάθε περιφέρειας.
ΑπάντησηΔιαγραφήΤόσο το ποσοστό του εκλογικού σώματος στην Αττική, εκλέγονται τόσοι βουλευτές κ.ο.κ.
Πολύ πετυχημένο άρθρο, αναλυτικό και με ξεκαθάρισμα των ζητημάτων που πράγματι υπάρχουν. Ειδικά το πλαφόν είναι ένα μεγάλο ζήτημα, επιβαρυνόμενο από την "ικανότητα" του κράτους μας να αδιαφορεί για το τι συμβαίνει στην Θράκη.
ΑπάντησηΔιαγραφήΜια μαθηματικλη παρατήρηση μόνο - αυτά παθαίνεις αν έχεις αναγνώστες κολλημένους μηχανικούς! ;) Σε περιφέρεια με Ν έδρες το ποσοστό εισόδου είναι 100/(Ν+1). Σκέψου τις μονοεδρικές: μπαίνεις στη βουλή αν πάρεις 50% + 1 ψήφο. Επαγωγικά, στις περιφέρειες με 2 έδρες αν 1 κόμμα πιάσει πάνω από 66,67% παίρνει και τις έδρες, ενώ αν 2 κόμματα πάρουν από 33,33% + 1 ψήφο θα τις μοιραστούν, κοκ. Τελικά, το πανελλήνιο κατώφλι για 300 έδρες είναι λίγο πιο μικρό από το 0,333%, στο 0,332%.
Ξύπνησε ο Σέλντον Κούπερ μέσα μου κι ήθελα να τα γράψω, καταλαβαίνεις.
Την καλημέρα μου!
Μπαμπάκη μου μην μπερδεύεσαι με τις λεπτομέρειες. Οι μονοεδρικές είναι sui generis περίπτωση (σήμερα ισχύει σε αυτές πλειοψηφικό σύστημα, που αποκλείει όμως τους ανεξάρτητους βουλευτές όπως παντού), το δε εκλογικό μέτρο ορίζεται πάντοτε σε αριθμό (έγκυρων) ψήφων, όχι σε ποσοστό. Κι επειδή οι διαιρέσεις με το εκλογικό μέτρο μόνο συμπτωματικά θα δώσουν ακέραιο πηλίκο, υπάρχουν προβλέψεις για τα αδιάθετα υπόλοιπα και το πώς κατανέμονται οι περισσευούμενες έδρες κλπ.
ΑπάντησηΔιαγραφήΤο βασικό είναι να κατανοήσουμε ότι το εκλογικό σύστημα είναι πράγματι *σύστημα*, και άρα δεν πολυστέκει να του κάνουμε μη συστηματικά μερεμέτια.
Ωραίο άρθρο χασοδίκη μου. Αν έχω μια απορία είναι ο ένας από τους 3 στόχους της απλής αναλογικής όπως το θέτεις: "...η ανάγκη να αποφεύγεται ο κίνδυνος συστηματικής ακυβερνησίας".
ΑπάντησηΔιαγραφήΤι εννοούμε "ακυβερνησία"? Μου φαίνεται κάπως αδόκιμος ο όρος
Ωραίο άρθρο, μια παρατήρηση μόνο. Το πρόβλημα με το ελάχιστο ποσοστό ανά περιφέρεια υπάρχει μόνο αν η αναλογική κατανομή στα κόμματα γίνεται στις περιφέρειες, από τις εδρες που αντιστοιχούν σε κάθε μια (αυτό προβλέπει π.χ. πλέον ο εκλογικός νόμος στη Γερμανία). Στην Ελλάδα η κατανομή (των 250 εδρών) γίνεται αναλογικά για όλη την επικράτεια και μετά μόνο οι έδρες του κάθε κόμματος "μοιράζονται" στους συνδυασμούς του ανά περιφέρεια. Βασικά κάθε κόμμα παίρνει από τις 288 έδρες που έχουν κατανεμηθεί πρώτα στις περιφέρειες, πρώτα με βάση το κανονικό εκλογικό μέτρο και μετά βάσει μιας πανελλαδικής διαδικασίας εξομάλυνσης βάσει των υπολοίπων από την πρώτη κατανομή (για αυτό έχουμε και τα γνωστά περίεργα όπου π.χ. ο τρίτος μιας περιφέρειας δεν παίρνει έδρα αλλά παίρνει ο τέταρτος). Αν δεν υπήρχε λοιπόν το μπόνους των 50, στο ελληνικό εκλογικό σύστημα δεν θα προέκυπτε κάποιο πρόβλημα, καθώς το κόμμα του 0.33% θα έπαιρνε τη μια έδρα του στην περιφέρεια με τη μεγαλύτερη δύναμή του, ακόμη και αν αυτή δεν ξεπερνούσε το εκλογικό μέτρο σε αυτήν.
ΑπάντησηΔιαγραφή