The point of no return

Πάρε για παράδειγμα την Ισπανία. Πριν από κανα χρόνο λέγαμε ότι η κρίση την αγγίζει, τώρα πια δεν την αγγίζει απλώς, την έχει ταράξει στις μπουνιές, την έχει πετάξει παραζαλισμένη στο καναβάτσο κι ετοιμάζεται να τη βγάλει νοκ άουτ. Η κυβέρνηση Ραχόι, που καλά-καλά δεν έχει κλείσει εξάμηνο στο γκουβέρνο, που οι υπουργοί της ακόμα τακτοποιούν τα πράγματά τους στα συρτάρια των γραφείων τους, ανακαλύπτει κάθε μέρα κι από έναν σκελετό σε κάποια ντουλάπα, μια σκασμένη τράπεζα εδώ, μια χρεοκοπημένη περιφέρεια παρακεί. Ο Ραχόι κοιτάζει προς τους Ευρωπαίους εταίρους περιμένοντας βοήθεια, κάτι βρε αδερφέ, μην καταντήσει κι αυτός, πρωθυπουργός πράμα κοτζάμ πρώην αυτοκρατορίας να τρέχει στο ΔΝΤ με το χέρι απλωμένο, και ποια είναι η πιο προχωρημένη απάντηση που βρίσκει να του δώσει η σύμμαχος Ευρώπη, δια στόματος Όλι Ρεν;

Εεεε... Να... Κοιτάξτε, μπορεί και να το σκεφτούμε να σας δώσουμε έναν χρόνο ακόμα για να μειώσετε το έλλειμμά σας... Αλλά στο μεταξύ ετοιμάστε κι εσείς ένα πακέτο αλά γκρεκ, με αυξήσεις ΦΠΑ, μειώσεις δημοσίων δαπανών, μειώσεις μισθών, ξέρετε, τα γνωστά.

Γκέημ όβερ.

Αναρωτιέμαι πώς είναι δυνατόν να πιστεύει ειλικρινά κανείς ότι αυτός ο δρόμος που έχει πάρει η Ευρωζώνη, ο δρόμος της Αυστηράς Δημοσιονομικής Πειθαρχίας Υπεράνω Όλων, είναι βιώσιμος όχι πλέον μακροπρόθεσμα, αλλά σε ορίζοντα εξαμήνου ή έτους. Μια φορά κι έναν καιρό, ας πούμε είκοσι χρόνια πριν, οι πολίτες της Δυτικής Ευρώπης μακάριζαν τους εαυτούς τους για το βιοτικό τους επίπεδο σε σύγκριση με τη μαύρη φτώχεια των κατοίκων του πρώην Ανατολικού Μπλοκ. Σήμερα, μετά από δέκα χρόνια κοινού νομίσματος, όλο και περισσότεροι δυτικοευρωπαίοι ξεπέφτουν σιγά-σιγά (ή και γοργά-γοργά) σε επίπεδα φτώχειας συγκρίσιμα με του Παραπετάσματος. Στο μεταξύ, τα θεσμικά όργανα της ενωμένης Ευρώπης έχουν περάσει πάνω από δύο χρόνια ομφαλοσκοπώντας και αναζητώντας μια λύση, σε μια διαδικασία που οι αγγλοσάξωνες εύστοχα περιγράφουν ως kicking the can down the road. Σε όλο αυτό το χρονικό διάστημα η Ευρώπη ποτέ δεν κατάφερε να προλάβει τις εξελίξεις, συνεχώς τρέχει καταϊδρωμένη πίσω από αυτές, και μετά από συμβούλια, διαβούλια και εισηγήσεις καταλήγει πάντα στην ίδια αποτυχημένη συνταγή: ακόμα περισσότερη λιτότητα, ακόμα περισσότερο σφίξιμο στο ζωνάρι, κουράγιο παλικάρια, μπόρα είναι θα περάσει. Αμ δε που θα περάσει -και όποιος πιστεύει ότι σε δημοκρατικές κοινωνίες, με δημοκρατικά εκλεγμένες κυβερνήσεις, αυτή η κατάσταση μπορεί να διαρκεί επ' αόριστον χωρίς προοπτική διεξόδου, αυταπατάται.

Θα μου πεις τώρα, και με το δίκιο σου, πού κολλάει σε όλα αυτά ο ΣΥΡΙΖΑ. Υπομονή, θα φτάσω και σ' αυτό.

Έχω που λες την αίσθηση, τη βεβαιότητα μπορώ να σου πω, ότι σε όλη αυτή τη μίζερη διαδικασία υπάρχει κάπου ένα σημείο από το οποίο δεν υπάρχει επιστροφή. Το σημείο αυτό ενδεχομένως να το έχουμε ήδη περάσει, κι αν όχι, σίγουρα δεν απέχουμε και πάρα πολύ. Την ώρα που εμείς ασχολούμαστε με τις εκλογές μας η Ισπανία παραπαίει, κι αν κάνει πως κλατάρει μέχρι τις 17 Ιουνίου (και μη μου πεις πως αν αύριο ακούσεις ότι η Ισπανία υπέβαλε αίτημα ένταξης στο μηχανισμό στήριξης θα εκπλαγείς), αν κάνει πως κλατάρει λέω, οι δικές μας οι εκλογές θα χάσουν ξαφνικά μεγάλο μέρος από το ενδιαφέρον τους για την υπόλοιπη Ευρώπη, που θα έχει πια άλλες φωτιές να σβήσει.

Εν πάση περιπτώσει, αν υποθέσουμε ότι δεν έχουμε ακόμη περάσει το σημείο χωρίς επιστροφή, είναι καιρός να το πάρουμε απόφαση ότι τραβάμε ντουγρού για το γκρεμό, κι ότι στο τέλος του δρόμου μας περιμένει η διάλυση της Ευρωζώνης, σε χρόνο ίσως πολύ συντομότερο απ' όσο μπορούμε να φανταστούμε. Και στο κρίσιμο αυτό χρονικό σημείο, η Ελλάδα, η πρώτη χώρα της Ευρωζώνης που στήθηκε στον πάγκο του χασάπη, κάνει εκλογές και υπάρχει ορατό το ενδεχόμενο να αναδείξει μια κυβέρνηση η οποία θα αρνηθεί να μπει στην ίδια λογική της Αυστηράς Δημοσιονομικής Πειθαρχίας, όπως έχουν κάνει μέχρι τώρα όλες ανεξαιρέτως οι κυβερνήσεις που εκλέχτηκαν σε χώρες της Ευρωζώνης τα δύο τελευταία χρόνια.

Θα μου πεις τώρα, καλά, είσαι σοβαρός; Περιμένεις στ' αλήθεια από τον Τσίπρα και τον ΣΥΡΙΖΑ να πείσει ολόκληρη την Ευρώπη ότι πρέπει ν' αλλάξει πορεία;

Ψυχραιμία. Πάρε δυο βαθιές ανάσες. Πρώτα-πρώτα, το ερώτημα τίθεται λάθος. Δεν έχει τόση σημασία ούτε το πρόσωπο, ούτε το κόμμα, ούτε καν το μέγεθος της χώρας και της οικονομίας της. Σημασία έχει η συγκυρία και η στρατηγική. Σήμερα στην Ελλάδα ακόμη και οι υποστηρικτές της πολιτικής των μνημονίων έχουν πάψει πια να ισχυρίζονται ότι αυτός είναι ο δρόμος της αρετής που θα μας βγάλει από την κρίση, και τό 'χουν γυρίσει στο επιχείρημα που λέει ότι τα μνημόνια είναι το πικρό ποτήρι που πρέπει να πιούμε προκειμένου να κρατηθούμε γαντζωμένοι στην Ευρωζώνη με νύχια και με δόντια, περιμένοντας μια αλλαγή πολιτικής σε ευρωπαϊκό πια επίπεδο. Ε, άδικα την περιμένουμε την αλλαγή πολιτικής να έρθει από μόνη της, είναι ώρα να κάνουμε κάτι για να την προκαλέσουμε, και δεν νομίζω ότι θα έχουμε άλλη ευκαιρία.

Αν η επόμενη ελληνική κυβέρνηση πάει στις Βρυξέλλες με σημαία την επαναδιαπραγμάτευση του ισχύοντος μνημονίου και έχοντας πάρει όρκο ότι αποκλείεται να προχωρήσει σε οποιαδήποτε μονομερή ενέργεια, το αποτέλεσμα είναι προδιαγεγραμμένο και μπορώ να σου το πω από τώρα: στην καλύτερη των περιπτώσεων, να μας δώσουν οι εταίροι μας έναν χρόνο παραπάνω για να ολοκληρώσουμε το πρόγραμμα δημοσιονομικής προσαρμογής, να αναβάλλουν τα μέτρα του Ιουνίου για τον Σεπτέμβριο ή τον Δεκέμβριο, και να μας τάξουν κάποια αόριστη αναπτυξιακή βοήθεια, που την ακούμε από τον περασμένο χρόνο κι ακόμη δεν την έχουμε δει (και μάλλον δεν πρόκειται). Στο μεταξύ, οι εξελίξεις θα συνεχίζονται στην υπόλοιπη Ευρώπη και αργά ή γρήγορα, ενώ εμείς θα διαπιστώνουμε ότι το πρόγραμμά μας συνεχίζει να αποτυγχάνει, θα φτάσουμε στο σημείο χωρίς επιστροφή και η Ευρωζώνη θα αρχίσει να ξηλώνεται σαν ξεχειλωμένο πουλόβερ.

Από την άλλη, αν η επόμενη ελληνική κυβέρνηση πάει στις Βρυξέλλες και πείσει τους εταίρους ότι, πρώτον, αν χρειαστεί δεν θα διστάσει να προχωρήσει και σε μονομερείς ενέργειες, και δεύτερον, διαθέτει ένα πρόγραμμα αντιμετώπισης της κρίσης το οποίο κινείται σε άλλη κατεύθυνση από το υπάρχον, αλλά όχι στη λογική "δώστε μας εσείς λεφτά, να την περνάμε εμείς πίνοντας τα ουζάκια μας στις παραλίες", τότε ίσως, ίσως λέω, υπάρχει μία ελάχιστη πιθανότητα να τα καταφέρει. Όχι γιατί τα επιχειρήματα του Τσίπρα ή του Δραγασάκη θα πείσουν τη Μάνταμ Μέρκελ, προς θεού. Τα ίδια επιχειρήματα τα επαναλαμβάνουν ακαδημαϊκοι, πολιτικοί, αναλυτές της αγοράς, ακόμη και σύμβουλοι της γερμανικής κυβέρνησης εδώ και δύο χρόνια τουλάχιστον, και δεν εισακούγονται. Δεν είναι πια θέμα επιχειρημάτων, το ξαναλέω, είναι ζήτημα συγκυρίας και τακτικής. Μια τέτοια κίνηση αφήνει στους εταίρους μόνο δύο δυνατότητες: ή να συμφωνήσουν, ή να μας στείλουν στο διάολο, να προχωρήσουν σε ρήξη, και να αναλάβουν το ρίσκο να οδηγήσουν ολόκληρη την Ευρώπη στην επόμενη πίστα της κρίσης, εκεί όπου κανείς δεν θα μπορεί πια να νιώθει ασφαλής, εκεί που το πιθανότερο αποτέλεσμα είναι η επίσπευση της διαδικασίας ξηλώματος της Ευρωζώνης. Θα θελήσει ο Ολάντ να πάρει αυτό το ρίσκο πριν καλά-καλά συμπληρώσει δίμηνο στην προεδρία; Θα θελήσει η Ισπανία που χαροπαλεύει; Η Ιταλία που περιμένει στην ουρά; Η Ολλανδία που βρίσκεται σε προεκλογική περίοδο;

Μην περιμένεις να σου δώσω σίγουρες απαντήσεις, η κρυστάλλινη σφαίρα έχει χαλάσει. Στο κάτω-κάτω της γραφής εγώ απλώς εξηγώ το σκεπτικό με το οποίο θα ψηφίσω. Κι αν θες να είμαι απολύτως ειλικρινής, θα σου πω ότι πιστεύω πως το σημείο χωρίς επιστροφή το έχουμε ήδη περάσει και πως αυτό που φαινόταν αδιανόητο μέχρι πριν από τρία ή πέντε χρόνια θα συμβεί και θα το ζήσουμε: ένα Κραχ του 1929 σε ρημέικ, με ειδικά εφέ του 21ου αιώνα, που θα ξεκινήσει από την Ευρώπη και θ' απλωθεί σε όλο τον κόσμο. Κι επειδή πιστεύω ότι θα το ζήσουμε, προτιμώ χίλιες φορές όταν θά 'ρθει εκείνη η ώρα να έχουμε μια κυβέρνηση που θα βάζει σαν ύψιστη προτεραιότητα την -ελάχιστη δυνατή έστω- κοινωνική συνοχή, την ελάχιστη κοινωνική δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη, παρά να μας κυβερνά η πλήρης συλλογή αποτυχημένων που περιστοιχίζει τον Σαμαρά και τον Βενιζέλο. Αν πάλι κάνω λάθος, αν το σημείο αυτό είναι ακόμα μπροστά μας, και πάλι προτιμώ την μία πιθανότητα να κωλώσουν οι εταίροι μας μπροστά στο κοκοράκι του Τσίπρα από την καμία πιθανότητα να τους τουμπάρει η ανύπαρκτη αξιοπιστία και η κάτω του μηδενός διαπραγματευτική δύναμη του Σαμαρά και του Βενιζέλου, και να περιμένουμε πια να μας βρει το κακό από τη Μαδρίτη, τη Ρώμη ή δεν ξέρω πού αλλού.

Να σου πω την αμαρτία μου, θα προτιμούσα κι εγώ στη θέση της Ελλάδας να βρισκόταν σε αυτήν τη συγκυρία κάποιος άλλος. Θα προτιμούσα μια τέτοια κίνηση να την κάνει η ισπανική, η ιταλική ή η γαλλική αριστερά, θα προτιμούσα να φορτωθεί κάποιος άλλος το ρίσκο και, αν τα καταφέρει, εμείς να ποτιστούμε όπως η γλάστρα κοντά στο βασιλικό. Τι να κάνουμε όμως, τις ιστορικές συγκυρίες δεν τις διαλέγει κανείς, τις παίρνει όπως έρθουν, κι εδώ το δίλημμα είναι κατά τη γνώμη μου σαφές: ή καθόμαστε και περιμένουμε μήπως έρθει η επιφοίτηση στα ευρωπαϊκά ιερατεία, την ίδια ώρα που μας τραβάει στην καταστροφή η δύναμη της αδράνειας, ή παίρνουμε το ρίσκο να κάνουμε έστω μια προσπάθεια.

Είπε κανείς ότι το να ζήσουμε σε ενδιαφέροντες καιρούς θα ήταν εύκολη υπόθεση;