Χωρίς ασπίδα

Προχτές το βράδυ στον τηλεοπτικό ΣΚΑΪ ο Άρης Πορτοσάλτε παρουσίασε μια έκτακτη εκπομπή αφιερωμένη στο "σκάνδαλο ΑΣΠΙΣ" -όπως το βάφτισε το κανάλι. Φιλοξενούμενος της εκπομπής ήταν μεταξύ άλλων και ο πρόεδρος της Ένωσης Ασφαλιστικών Εταιρειών Ελλάδος, κ. Δούκας Παλαιολόγος. Η συζήτηση είχε ενδιαφέρον γιατί παρουσίαζε κάποιες πλευρές της ασφαλιστικής αγοράς, όχι ιδιαίτερα γνωστές στο ευρύ κοινό, ωστόσο κατέληξε στη γνωστή και μόνιμη επωδό στην οποία καταλήγουν όλες οι συζητήσεις που αφορούν οποιοδήποτε ελληνικό πρόβλημα: τι κάνει το Κράτος;

Ας τα πάρουμε από την αρχή: ασφαλιστικές εταιρείες στη χώρα μας λειτουργούν πολλές, ίσως πάρα πολλές σε σχέση με το μέγεθος της αγοράς. Σε έναν κατάλογο του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, εκδόσεως 2003, μετράω πάνω από 80 ελληνικές εταιρείες, συν καμιά δεκαπενταριά αλλοδαπές -και λείπουν και μερικές. Από τότε βέβαια έχουν κλείσει καμιά ντουζίνα, άλλες έχουν συγχωνευτεί μεταξύ τους ή απορροφηθεί από μεγαλύτερες, γενικά ο κλάδος παρουσιάζει μια κινητικότητα.

Το να βάζουν λουκέτο ασφαλιστικές εταιρείες δεν είναι κάτι πρωτόγνωρο, ούτε ασυνήθιστο. Μάλιστα η αγορά είχε και παλιότερα την τάση να οδηγείται περιοδικά σε κάποιο ξεκαθάρισμα, μέσα από το οποίο έκλειναν μαζεμένες σε σύντομο χρονικό διάστημα μερικές εταιρείες. Συνήθως οι εταιρείες αυτές δραστηριοποιούνταν κυρίως (ή αποκλειστικά) στον κλάδο αυτοκινήτου: ασφάλιζαν δηλαδή την αστική ευθύνη (= κίνδυνος πρόκλησης ζημιών σε τρίτους) των ιδιοκτητών πάσης φύσεως οχημάτων, ασφάλιση που είναι υποχρεωτική για όλα τα οχήματα που κυκλοφορούν στους ελληνικούς δρόμους. Και συνήθως ο λόγος που έκλειναν ήταν πολύ απλός: χτυπούσαν τον ανταγωνισμό προσφέροντας πολύ χαμηλό ασφάλιστρο, πουλούσαν ας πούμε για 7 ευρώ ένα ασφαλιστήριο που η αγορά γενικώς το κοστολογεί με 10, κι έτσι με την πάροδο του χρόνου έπεφταν έξω.

Σε αυτές τις περιπτώσεις τη ζημιά από το κλείσιμο μιας εταιρείας την φορτώνονταν κυρίως: α) οι εργαζόμενοι που έχαναν τις δουλειές τους, β) οι ασφαλισμένοι που έχαναν τα λεφτά που είχαν πληρώσει για την ασφάλιση των αυτοκινήτων τους και γ) οι τρίτοι, που είχαν αξιώσεις κατά της εταιρείας -δικαστικές ή εξώδικες. Σε γενικές γραμμές, οι ασφαλισμένοι κατέβαζαν μερικά καντήλια και στη συνέχεια ξαναπλήρωναν για να ασφαλιστούν εκ νέου σε κάποια άλλη εταιρεία. Η ζημιά τους ήταν το ασφάλιστρο ενός εξαμήνου ή ενός χρόνου -όχι ασήμαντο ποσό, αλλά πάντως δεν ήταν και προς θάνατο. Όσο για τους τρίτους, αυτοί είχαν πάντοτε την κάλυψη του "Επικουρικού Κεφαλαίου", ενός μηχανισμού ασφαλείας που προβλέπει ο νόμος ακριβώς γι' αυτές τις περιπτώσεις: κάτι σαν κουμπαράς που τροφοδοτείται κυρίως από τις ασφαλιστικές εταιρείες, που αναλαμβάνει όλες τις υποχρεώσεις (αλλά και τα δικαιώματα) της εταιρείας που κλείνει, (αλλά προσοχή:) τα οποία έχουν να κάνουν με τον κλάδο υποχρεωτικής ασφάλισης αυτοκινήτου -και μόνο.

Η ιδιαιτερότητα της ΑΣΠΙΣ, που έβαλε λουκέτο τον περασμένο Σεπτέμβριο, είναι ότι δεν δραστηριοποιούνταν μόνο στον κλάδο αυτοκινήτου αλλά είχε φτιάξει κι ένα αξιόλογο χαρτοφυλάκιο ασφαλίσεων ζωής, προγραμμάτων νοσοκομειακών, επενδυτικών κ.τ.τ. Κι εδώ αρχίζουν τα δύσκολα.

Φαντάσου να πληρώνεις επί δέκα-δεκαπέντε χρόνια ένα ποσό ετησίως σε μια ασφαλιστική εταιρεία, με την προοπτική να πάρεις ένα έξτρα εφάπαξ στα 65, ας πούμε, ή μια έξτρα σύνταξη. Ή να πληρώνεις για να έχεις κάποιες παροχές σε περίπτωση τοκετού, νοσηλείας, σοβαρού ατυχήματος κλπ. Ξαφνικά η εταιρεία κλείνει και μένεις ξεκρέμαστος. Πρόβλημα, έτσι δεν είναι; -και μάλιστα ευθέως ανάλογο με τον αριθμό των ασφαλισμένων.

Γιατί στην περίπτωση αυτή δεν υπάρχει κανένα Επικουρικό Κεφάλαιο να μπει μπροστά και να αναλάβει τις υποχρεώσεις της εταιρείας που έκλεισε. Ελεύθερη αγορά δεν έχουμε; Προαιρετικές δεν είναι αυτές οι ασφαλίσεις; Ε, στην ελεύθερη αγορά συμβαίνει καμιά φορά να κλείνουν και εταιρείες -τι να κάνουμε;

Βέβαια οι εταιρείες δεν κλείνουν έτσι, από τη μια στιγμή στην άλλη. Κατά κανόνα, αρκετούς μήνες πριν το οριστικό λουκέτο αρχίζουν να εκπέμπουν προειδοποιητικά σήματα: καθυστερήσεις στις πληρωμές, αδικαιολόγητες αντιρρήσεις σχετικά με τους όρους κάλυψης, "πάρτε τηλέφωνο από Δευτέρα" και πάει λέγοντας. Τα προβλήματα συσσωρεύονται σιγά σιγά, η ρευστότητα σταδιακά μειώνεται, η εταιρεία βάζει χέρι στα αποθεματικά της -κι εκεί έρχεται ο κρατικός έλεγχος και βάζει χέρι στην εταιρεία: της δίνει μια προθεσμία να αποκαταστήσει το αποθεματικό της.

Αυτό μπορεί να γίνει είτε με δανεισμό, είτε με αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου. Όμως σε αυτό το σημείο ήδη η πιάτσα έχει πληροφορηθεί ότι η εταιρεία πάει για φούντο, και δύσκολα θα βρεθεί τράπεζα που να δανείσει ή επενδυτής που να βάλει τα λεφτά του. Σε αυτό το σημείο επίσης είναι που κυκλοφορούν συνήθως τα σενάρια για ζάπλουτους σεΐχηδες από Σαουδική Αραβία μεριά, που καταφτάνουν από μέρα σε μέρα με ένα καράβι πετροδολάρια, να το ρίξουν στην αναξιοπαθούσα εταιρεία και να τη σώσουν. Αλλά η ρημάδα η πραγματικότητα συστηματικά διαψεύδει τα σενάρια, οι σεΐχηδες γίνονται καπνός και η εταιρεία πάει περίπατο.

Κάπως έτσι έγινε και στην περίπτωση της ΑΣΠΙΣ: ήδη πριν από το καλοκαίρι η πιάτσα ήξερε ότι το λουκέτο πλησιάζει ολοταχώς. Και βρέθηκε κάποιος από την προηγούμενη κυβέρνηση που μυρίστηκε την καταιγίδα και προσπάθησε να την προλάβει: ντάλα καλοκαίρι, Ιούλιο μήνα, με την πατροπαράδοτη μέθοδο της τροπολογίας σε άσχετο νομοσχέδιο ("περί σκαφών αναψυχής", for crying out loud!), πέρασε μια διάταξη που προβλέπει (μέσες άκρες) ότι ο κλάδος ζωής μιας εταιρείας που κλείνει μπορεί να μεταβιβαστεί σε άλλη εταιρεία με την εγγύηση του ελληνικού Δημοσίου.

Φυσικά, όταν αυτές οι δουλειές γίνονται στο πόδι τα αποτελέσματα συνήθως δεν είναι και πολύ αξιόλογα. Και πράγματι, η διάταξη αυτή περιέχει τόσες πολλές νομικές περικοκλάδες που ουσιαστικά αυτοακυρώνεται, άσε που ο συνδυασμός "εγγύηση του ελληνικού Δημοσίου" και "ιδιωτική επιχείρηση" έχει ξυπνήσει και κάτι ευαίσθητες ψυχές στας Βρυξέλλας, οι οποίες μυρίζονται νόθευση του ανταγωνισμού (και με το δίκιο τους).

Ωστόσο, και για να γυρίσουμε στην εκπομπή του ΣΚΑΪ από την οποία ξεκινήσαμε, η διάταξη αυτή δίνει πάτημα στον κόσμο να απαιτεί από το Κράτος την επίλυση του προβλήματος. Να απαιτεί δηλαδή στην ουσία την κοινωνικοποίηση της ζημιάς που προκάλεσε η εταιρεία: βάρεσε κανόνι, άφησε τους ασφαλισμένους της ξεκρέμαστους, και οι ξεκρέμαστοι τώρα ζητάνε να πληρώσουμε τα κερατιάτικα όλοι μας, και όχι μόνον αυτοί.

Και το αιτιολογούν κιόλας: διότι, σου λένε, αν το Κράτος είχε ελέγξει αποτελεσματικά την εταιρεία, δεν θα είχαμε φτάσει σε αυτό το σημείο. Έτσι δεν είναι;

Έλα ντε. Είναι όντως έτσι; Η ΑΣΠΙΣ δεν ήταν καμιά εταιρεία-πυροτέχνημα, εξήντα χρόνια πορεία είχε και μέχρι κάποιο σημείο ήταν (ή τέλος πάντων έδειχνε) σοβαρή και εύρωστη εταιρεία. Ενδεχομένως θα μπορούσε "το Κράτος" να ανακαλέσει την άδειά της μερικούς μήνες νωρίτερα, ίσως ένα χρόνο. Θα λυνόταν το πρόβλημα; Όχι -απλώς θα ήταν κατά τι μικρότερο. Και, υπενθυμίζω, το μεγάλο πρόβλημα δεν το έχουν όσοι ασφαλίστηκαν τα τελευταία ένα-δυο χρόνια λειτουργίας της εταιρείας. Και αυτοί χάνουν, δεν λέω, αλλά χάνουν λίγα. Το μεγάλο πρόβλημα το έχουν όσοι είναι παλιοί ασφαλισμένοι, που χάνουν πολλά και που, προσέξτε, δεν είναι πολύ εύκολο να βρουν αλλού να ασφαλιστούν ("γέρικα άλογα" τους κωδικοποίησαν οι συνομιλητές του ΣΚΑΪ, όχι πολύ κομψά είναι η αλήθεια).

Τι μπορεί να γίνει γι' αυτούς; Φοβάμαι, όχι και πολλά πράγματα. Υποτίθεται ότι αυτή τη στιγμή που μιλάμε συνεχίζεται η αποτίμηση της εταιρείας, ώστε να διαπιστωθεί το ύψος του ενεργητικού και του παθητικού της και να αρχίσει κάποια διαδικασία διακανονισμού των εις βάρος της απαιτήσεων. Πόσο θα κρατήσει αυτό, αμφιβάλλω αν μπορεί να μας ενημερώσει κανείς. Ακόμα χειρότερα, κανείς δεν μπορεί να είναι σίγουρος για το αποτέλεσμα του ελέγχου.

Όπως και νά 'χει, ακόμα και με κρατική εγγύηση (που θα μας βάλει σε μπελάδες με την Κομισιόν, σε μια εποχή που έχουμε ήδη αρκετούς), είναι μάλλον απίθανο να βρεθεί εταιρεία που θα θελήσει να αναλάβει το χαρτοφυλάκιο κλάδου ζωής της ΑΣΠΙΣ "ως έχει". Και δεν συζητάμε καν για επενδυτικά, νοσοκομειακά και λοιπά προγράμματα. Προσωπικά, σε όσους πελάτες μου έχουν έρθει με τέτοιες υποθέσεις, προσπαθώ να τους συμφιλιώσω σιγά σιγά με την ιδέα ότι έχουν χάσει τα λεφτά τους και ότι, αν σταθούν πολύ τυχεροί, ίσως να περισώσουν κάτι, αλλά ας μην το πολυπιστεύουν κιόλας.

Και για το μέλλον; Ο κ. Παλαιολόγος έριξε την ιδέα, και μάλλον δεν είναι η πρώτη φορά, να δημιουργηθεί κάτι ανάλογο με το Επικουρικό Κεφάλαιο και για τις ασφάλειες ζωής. Σε κάποιες χώρες του εξωτερικού υπάρχει ήδη, σε άλλες όχι. Είναι μια ιδέα συζητήσιμη, αλλά εφόσον μιλάμε για έναν κουμπαρά που θα χρηματοδοτείται βασικά από τις εταιρείες, είναι προφανές ότι το κόστος θα μετακυλιστεί στους καταναλωτές, δηλαδή τους ασφαλισμένους. Κι αν στα αυτοκίνητα το χαράτσι το μοιραζόμαστε πολλοί, στις ασφάλειες ζωής θα το μοιράζονται σαφώς λιγότεροι. Που σημαίνει ακριβότερα ασφάλιστρα. Που σημαίνει πιθανή συρρίκνωση της αγοράς. Που σημαίνει ότι και άλλες εταιρείες μπορεί να πέσουν έξω. Φαύλος κύκλος (;)

Τα συμπεράσματα από αυτή την ιστορία μπορεί να είναι πολλά, και διαφορετικά για τον καθένα, ανάλογα κι από ποια πλευρά το εξετάζει κανείς το θέμα. Για μένα, ας πούμε, το προφανές συμπέρασμα είναι ότι καθίσταται ακόμα πιο επιτακτική η σωτηρία και η ενίσχυση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης, το οποίο σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να το αντικαταστήσει αποτελεσματικά η ελεύθερη αγορά και η ιδιωτική ασφάλιση. Κι αυτό δεν είναι καινούργιο -στα εξωτερικά, έχουν βάλει λουκέτο εταιρείες πολύ μεγαλύτερες, που μπροστά τους η ΑΣΠΙΣ ήταν περίπτερο. Το εγχώριο παράδειγμα απλώς μας το υπενθυμίζει.

Από την άλλη, και για να τελειώνουμε με αυτό το μαραθώνιο ποστ, πάντοτε μου κάνει εντύπωση το πώς αρνούμαστε να παραδεχτούμε ότι στην ελεύθερη αγορά καμιά φορά σκάνε και κανόνια. Κι ότι το Κράτος δεν μπορεί να το εμποδίσει αυτό. Κι ότι δεν γίνεται να είμαστε χωριστά στα κέρδη και συνεταίροι στις ζημιές.


.