Το φθινόπωρο του 2001 μου δόθηκε η ευκαιρία να κάνω ένα ταξίδι στο Σαράγεβο. Μια ευκαιρία "από αυτές που δεν χάνονται", που λένε και στην τηλεόραση. Παραδεισένιο τουριστικό προορισμό δεν το λες, Μοναδικέ μου Αναγνώστη, αλλά όπως και να το κάνουμε πρόκειται για την πόλη που υπέστη την πιο μακροχρόνια πολιορκία της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας.
Δεν θα καταγράψω εδώ το χρονικό του ταξιδιού, αν και ίσως θα άξιζε τον κόπο: είναι συγκλονιστικό να επισκέπτεσαι μια πόλη που φέρει στο κορμί της πρόσφατα τα σημάδια ενός εμφυλίου πολέμου (βομβαρδισμένα κτίρια, χιλιομπαλωμένους δρόμους, προσόψεις σπιτιών διάτρητες από τις σφαίρες). Επιπλέον, τά 'φερε έτσι ο διάολος και έφτασα στο Σαράγεβο μία εβδομάδα μετά τους Δίδυμους Πύργους -οπότε το ταξίδι απέκτησε και έναν κάπως πιο επεισοδιακό χαρακτήρα. Θα σταθώ όμως σε ένα σημείο που μου έκανε εντύπωση, και που σήμερα μου φαίνεται ειρωνικά επίκαιρο.
Περπατώντας στην πόλη, Μοναδικέ μου Αναγνώστη, αυτό που έβλεπε κανείς σε απίστευτη αφθονία ήταν οι ένστολοι. Με πάσης φύσεως στολές. Αστυνομικοί, στρατιώτες της ειρηνευτικής δύναμης, στελέχη του ΟΑΣΕ. Κάθε δεύτερο ή τρίτο πέτο πανωφοριού που συναντούσες, είχε ραμμένο πάνω του και έναν θυρεό.
Το περίεργο της υπόθεσης ήταν η πρώτη κατηγορία -τα εγχώρια όργανα της τάξης. Οι αστυνομικοί του Σαράγεβο μπορεί να είχαν στο χιτώνιό τους τον μπλε-κίτρινο θυρεό της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, τον κροατικό με τα άσπρα-κόκκινα τετραγωνάκια, ή τον τρίχρωμο σερβικό. Ρώτησα και μου εξήγησαν ότι τα "όργανα" ανήκουν μεν όλα στο Βοσνιακό κράτος, αλλά με βάση κάποια λογική που δεν μπόρεσα να καταλάβω, είχε αποφασιστεί να διακρίνονται ανάλογα με την εθνική τους προέλευση. Δεν μπόρεσα να διασταυρώσω την πληροφορία, ούτε θέλησα να φέρω σε δύσκολη θέση τους οικοδεσπότες μου εμβαθύνοντας σε πρακτικά ζητήματα -φερ' ειπείν, αν ένας κροατικής καταγωγής τροχονόμος μπορεί να κόψει κλήση σε σερβικής καταγωγής οδηγό.
Για να συμπληρωθεί το μωσαϊκό, στην πόλη κυκλοφορούσαν επιπλέον και οι απροσδιορίστου αρμοδιότητας στρατιώτες από τη Γερμανία, την Τουρκία, το Σουδάν (!), ενώ λίγο πιο έξω από την πόλη ξεκινούσε και το εντελώς sui generis κατασκεύασμα της "Ρεπούμπλικα Σρπσκα", της Σερβικής Δημοκρατίας δηλαδή, τρεις εκτεταμένοι σερβικοί θύλακες υπό ειδικό καθεστώς, που ξεχωρίζουν από τις πινακίδες στα κυριλλικά. Μύλος.
Το συμπέρασμα που έβγαζε κανείς ήταν ότι εκεί, στην άλλοτε κοσμοπολίτικη πόλη του Σαράγεβο, είχε κατασκευαστεί ένα πειραματικό κρατικό μόρφωμα με μεθόδους πολιτικής και κοινωνικής μηχανικής που δοκιμάζονταν για πρώτη φορά σε πραγματικές συνθήκες, υπό διεθνή κηδεμονία και με την ευγενική χορηγία ξένων κρατών, όπως μαρτυρούσαν οι δεκάδες πινακίδες οι τοποθετημένες έξω από νεόκτιστα κτίρια (π.χ. τζαμιά κατασκευασμένα από τη Σαουδική Αραβία, αλλά και μια ορθόδοξη εκκλησία πληρωμένη από την Ελλαδάρα μας).
Έμεινα με την απορία: αυτή ήταν η ανεξαρτησία για την οποία πολέμησαν οι Βόσνιοι, για την οποία υπέμειναν τις τρομερές κακουχίες μιας διετούς πολιορκίας, για την οποία χύθηκε τόσο αίμα και θυσιάστηκαν τόσοι νέοι άνθρωποι;
Όλα αυτά μου ξανάρθαν στο μυαλό με αφορμή την ανεξαρτητοποίηση του Κοσόβου. Όπου είναι προφανές ότι θα στηθεί άλλο ένα περίεργο κρατικό μόρφωμα, υπό διεθνή κηδεμονία και χρηματοδοτούμενο έξωθεν -πώς αλλιώς μπορεί άραγε να γίνει σε μια χώρα με 57 % ανεργία; Και αναρωτιέμαι, είναι αυτό ανεξαρτησία; Ή απλώς μια άλλη μορφή εξάρτησης; Οι αλβανόφωνοι Κοσοβάροι "ελευθερώνονται από τον σερβικό ζυγό", ή απλώς αλλάζουν δυνάστες;
Οι εξελίξεις στο θέμα του Κοσόβου ξανανοίγουν το φάκελο των κατά τόπους ευρωπαϊκών εθνικισμών. Διερωτώμαι τι θα γίνει αν αύριο διεκδικήσουν την τύχη των αλβανοφώνων του Κοσόβου οι Ούγγροι της Ρουμανίας, οι Βάσκοι, οι Καταλανοί, οι Σκωτσέζοι. Και μεθαύριο ίσως οι Γασκόνοι, οι Λομβαρδοί, οι Σικελοί. Και πιο μετά, ποιος ξέρει, ίσως και οι Φλαμανδοί με τους Βαλλόνους αποφασίσουν ότι το ενιαίο Βέλγιο δεν είναι και απαραίτητο, ή μπορεί οι Ελβετοί να βαρεθούν ο ένας τον άλλον και να κηρύξουν τα καντόνια τους ανεξάρτητα κρατίδια. Γιατί όχι;
Δε λέω, Μοναδικέ μου Αναγνώστη, σεβαστό το δικαίωμα στον αυτοπροσδιορισμό και την αυτονομία. Αλλά σε μια Ευρώπη με 27 χώρες και σχεδόν 500 εκατομμύρια κατοίκους που μπορούν να πηγαινοέρχονται ελεύθερα, η τάση αυτή μου φαίνεται οπισθοδρόμηση, αντί να πέφτουν τα σύνορα, να ορθώνονται καινούργια. Απέναντι στον μπαμπούλα της παγκοσμιοποίησης, το φάντασμα των πριγκιπάτων του Μεσαίωνα μας ξαναχτυπά την πόρτα, φορτωμένο με μεγαλόστομες ρητορείες για εθνικές ιδιαιτερότητες και για μια ψευδεπίγραφη ανεξαρτησία, όπου αλλάζουν οι βασσάλοι, αλλά οι υποτελείς παραμένουν ίδιοι.
Με το καλό, ξανά πίσω στις πόλεις-κράτη της αρχαιότητας...
Σε χαιρετώ
Χασοδίκης
(φωτο: Σαράγεβο, μνημείο πεσόντων)
.
Ίσως, Χασοδίκα μου, σε τούτα τα μετανεωτερικά χρόνια να δούμε τι απέμεινε από τις παλιές εθνικές ταυτότητες. Έθνος, φυλή ή κράτος; Μπορούν να ταυτιστούν και τα τρία; Μπορεί κανείς να επιτύχει πλήρη ομοιογένεια χωρίς προσπάθειες εκκαθαρίσεων; Το πρόβλημα τελικώς είναι ο όποιος αυτοπροσδιορισμός και η απόσχιση από τον εχθρικό άλλο ή η συνύπαρξη υπό όρους βιώσιμους και κυρίως αλληλοσεβασμού;
ΑπάντησηΔιαγραφήΜάλλον τα ίδια λέμε Χασοδίκα μου. Καλημερίζω
Η θλιβερή υπόθεση του Κοσόβου είναι το απόσταγμα μιας σειράς παραλογισμών (ο εγκληματικός εθνικισμός των Σέρβων, ο αταβιστικός μεγαλοϊδεατισμός των Κοσοβάρων, η φρικαλεότητα των ανθρωπιστικών βομβαρδισμών, η ανεδαφικότητα της "αυτοδιάθεσης" με διεθνή στρατιωτική επίβλεψη, η ανευθυνότητα, ίνα μη τι χείρον είπω, των Αμερικανών και των Ευρωπαίων), με πραγματικούς στόχους διάφανα αλλότριους από τους προβαλλόμενους (την καριέρα του Μιλόσεβιτς και των Σέρβων εθνικιστών, το κοντραμπάντο και το μερίδιο σε μια κατ' όνομα εξουσία των Κοσοβάρων, τη δημιουργία προτεκτοράτων για τους ανθρωπιστές βομβαρδιστές). Το τελικό αποτέλεσμα (για το οποίο επιχαίρουν όλοι πλην Σέρβων) μοιάζει άδικο, παράλογο, επικίνδυνο και ανεφάρμοστο. Μεταφράζω πρόχειρα από ένα πολύ περιεκτικό άρθρο: "Οπότε το Κόσοβο δεν θα έχει λόγο στην επιβολή φόρων και δασμών, στην εξωτερική πολιτική, στην εσωτερική ασφάλεια και επιβολή της τάξης. Η μόνη ανεξαρτησία του Κοσόβου θα είναι η ανεξαρτησία από τη Σερβία."
ΑπάντησηΔιαγραφήΑξιόλογο (ως συνήθως) το ποστ σου και εύλογοι οι προβληματισμοί σου περί ανεξαρτησίας και νεότερων ή παλαιότερων εξαρτήσεων.
ΑπάντησηΔιαγραφήΛες περί Κοσόβου ότι 'σε μια Ευρώπη με 27 χώρες και σχεδόν 500 εκατομμύρια κατοίκους που μπορούν να πηγαινοέρχονται ελεύθερα, η τάση αυτή μου φαίνεται οπισθοδρόμηση, αντί να πέφτουν τα σύνορα, να ορθώνονται καινούργια.' Δε θα συμφωνούσα απόλυτα με τον Γάλλο ιστορικό Πιερ Βιντάλ-Νακέ ότι "η Σερβία είναι μια χώρα τριτοκοσμική με έναν ισχυρό στρατό" διότι δεν μου αρέσει η έκφραση "τριτοκοσμική", αλλά φοβάμαι ότι όταν μιλάμε για Σερβία, Αλβανία και Κόσοβο δεν πρόκειται ακριβώς για Βέλγιο, Ελβετία και Γαλλία. Υπάρχει δηλαδή μια διόλου αμελητέα πολιτιστική, ποιοτική διαφορά. Αναρωτιέμαι επίσης αν στην Ελλάδα τηρούμε ή τηρήσαμε ποτέ ίσες αποστάσεις από Σέρβους και Αλβανούς στην υπόθεση αυτή και σε άλλες. Δες αν θες και το σχετικό μου ποστ με τα σχόλιά του.
Τέλος, δε νομίζω ότι μια Ευρώπη των 25 με 500 εκατομμύρια κατοίκους που μπορούν να πηγαινοέρχονται ελεύθερα είναι υποχρεωτικά προτιμότερη από μια Ευρώπη των 35, 45 ή 55, με τον ίδιο αριθμό κατοίκων που εξακολουθούν να πηγαινοέρχονται ελεύθερα.
Παρεμπιπτόντως, η ανεξαρτησία του Κοσόβου δημιούργησε στην ελληνική μπλογκόσφαιρα έναν ενδιαφέροντα αστικό μύθο. Έχω βρει τουλάχιστον πέντε αναφορές στον υποτιθέμενο μεγαλοϊδεατισμό που εκφράζει η νέα σημαία του Κοσόβου με πέντε αστέρια, λέει, που συμβολίζουν τις αλύτρωτες αλβανικές περιοχές (μεταξύ των οποίων και η Τσαμουριά). Όταν συνειδητοποίησαν ότι η σημαία τελικά έχει έξι αστέρια προσάρμοσαν τη θεωρία συνωμοσίας, υποθέτοντας ότι το έκτο αστέρι συμβολίζει την αλβανική ενότητα. Το αστείο της υπόθεσης είναι ότι η σημαία προέκυψε από διαγωνισμό με την επίβλεψη του ΟΗΕ, με ρητή πρόβλεψη να μην περιλαμβάνει εθνικά σύμβολα. Τα έξι αστέρια ρητά συμβολίζουν τις έξι εθνικές ομάδες του νέου κράτους (Αλβανούς, Σέρβους, Γκοράνι, Τουρκόφωνους και Βοσνίους και Ρομά). Αλλά είπαμε: never let facts get in the way of a good theory.
ΑπάντησηΔιαγραφή@π2
ΑπάντησηΔιαγραφήΠάντοτε καίριες οι παρεμβάσεις σου, και I owe you one για την κατεδάφιση του αστικού μύθου. Όπου νά 'ναι θα αρχίσουν να έρχονται τα σχετικά chain mail, δεν θα πάει χαμένος...
@Γεράσιμος
Σαφώς και υπάρχουν διαφορές, σαφώς και υπήρξε (και υπάρχει) μονομέρεια από την πλευρά μας. Υπάρχουν όμως και αναλογίες.
Επίσης, δεν θεωρώ καθόλου δεδομένο ότι μια Ευρώπη των 35, 45 ή 105 θα εξακολουθήσει να είναι όπως την ξέρουμε σήμερα. Αυτά τα επιπλέον κράτη μπορούν να προκύψουν μόνο με αναζωπύρωση αλυτρωτισμών, μισαλλοδοξίας και πάσης φύσεως εθνικισμών. Διαφορετικά είναι άχρηστα: οι Καταλανοί, π.χ., δεν νομίζω ότι θεωρούν εαυτούς καταπιεζόμενους σήμερα (αλλιώς ήταν επί Φράνκο).
Σπεύδω να διαβάσω το σχετικό ποστ σου.
Ίσως το δυσκολότερο τελικά να είναι η διατήρηση της ταυτότητας, τόσο ώστε να χρειάζονται ρητορείες, εθνικιστικές κορώνες και θρησκευτικές δικαιολογίες.
ΑπάντησηΔιαγραφήΠοιος λαός που γνωρίζει ποιος είναι ποραγματικά ανησυχεί ότι θα πάψει να έχει ταυτότητα;
Είναι ζήτημα δημοκρατικής νοοτροπίας και ελεύθερης σκέψης, πιστεύω.
Έτσι βρίσκουν προσδοφόρο έδαφος οι εξ Η.Π.Α να βρουν επιτέλουν γη στα Βαλκάνια και να στρογγυλοκαθίσουν, οι δεν εκ Ρωσίας να προσπαθούν να τους διώξουν από τα πόδια τους, και οι υπόλοιποι να ονειρεύονται ανεξαρτησία.
Τα μόνα σύνορα είναι αυτά που φυλακίζουν το πνεύμα.
Καλησπέρα
Η Vassia είπε...
ΑπάντησηΔιαγραφήΠοιος λαός που γνωρίζει ποιος είναι πραγματικά ανησυχεί ότι θα πάψει να έχει ταυτότητα;
_________________________
Απ' ό,τι φαίνεται, ο δικός μας :(
Θα αρχίσουμε να ρωτάμε σαν τον Αλιάγα, do we know who we are?
Εδώ είναι Βαλκάνια. Θα προχωρήσουμε σε αυτονομήσεις πολυκατοικιών σε λίγο...
ΑπάντησηΔιαγραφήΕίμαι της γνώμης πως όταν οι άνθρωποι δεν είναι (για οποιοδήποτε λόγο) έτοιμοι να ζήσουν μαζί, το διαζύγιο είναι μια λύση. Στην Βοσνία δεν έχει έρθει ακόμα διαζύγιο, γι'αυτό ύπάρχει μπέρδεμα. Στο Κόσσοβο το διαζύγιο είναι πλήρες.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαι διαζύγιο σημαίνει πλήρη διαχωρισμό. Παίρνεις τα πράγματα και φεύγεις. Χρόνια μετά, πολύ πιο ήρεμος πια, ξανακοιτάς πίσω και βλέπεις άλλα. Είσαι έτοιμος για αλλαγές, για νέα πορεία, πιο συγκαταβατικός, πιο ανοιχτός, πιο ελεύθερος.
Προτιμώ αυτό που γίνεται στο Κόσσοβο, απο το πασαλειμα της Βοσνίας. Πλήρης χωρισμός. Πονάει. Ο χρόνος επουλώνει τις πληγές. Και βέβαια πάντα υπάρχουν οι χαμένοι.
Locus Publicus
ΑπάντησηΔιαγραφήΧωρίς να διαφωνώ με το σκεπτικό σου, εκφράζω την προσωπική μου ανησυχία μήπως αυτό το πράγμα εξελιχθεί σε τάση. Και η ανησυχία μου έγκειται σε αυτό που έγραψα παραπάνω, ότι μια τέτοια τάση μπορεί να δημιουργηθεί μόνο στη βάση ιδεοληψιών, λίγο ή πολύ τεχνητώς καλλιεργημένων.
Επισημαίνω ότι τα παραδείγματα που χρησιμοποιώ στο κείμενο, σχεδόν όλα, αφορούν σε περιοχές όπου ήδη έχουν εκδηλωθεί στο παρελθόν ή και υπάρχουν ακόμη αλυτρωτικά κινήματα. Εντελώς μειοψηφικά, βέβαια, αλλά σε βάθος χρόνου δυνάμει επικίνδυνα.
@Locus publicus:
ΑπάντησηΔιαγραφήΕάν υποθέσουμε ότι το διαζύγιο στην περίπτωση του Κοσόβου ήταν η μόνη λύση (θέμα που σηκώνει συζήτηση), και εάν υποθέσουμε ότι η διεθνής κοινότητα, υπό την στρατιωτική και αστυνομική αιγίδα της οποίας βρισκόταν το Κόσοβο νομιμοποιείται να αποφασίσει μονομερώς ότι το διαζύγιο είναι η μόνη λύση (θέμα που σηκώνει ακόμη περισσότερη συζήτηση), τότε γιατί να σταματήσει το διαζύγιο στην απόσχιση του Κοσόβου από τη Σερβία και να μην ολοκληρωθεί με προσχώρηση του βορειοδυτικού Κοσόβου (που έχει σερβική πλειοψηφία) στη Σερβία; Η λογική των "καθαρών λύσεων" σαλαμοποίησης είναι, όπως βλέπεις, ολισθηρή και, φοβάμαι, θα βάλει σε μεγαλύτερους μπελάδες την περιοχή.
Συγνώμη αλλά δεν κατανοώ ΠΩΣ η διεθνής κοινότητα θα μπορύσε ποτέ να αποφασίσει κάτι "μονομερώς". Δηλαδή στην άλλη "μεριά" ποιοί θα μπορούσαν να είναι; Εξωγήινοι; Εκτός αν το "μονομερώς" σημαίνει ότι δεκάδες χώρες του πλανήτη (μεταξύ των οποίων η Ταϊβάν, η Αυτραλία, η Δανία, η Φινλανδία, η Γαλλία, η Γερμανία και η Ιταλία) έχουν συνωμοτήσει προκειμένου να ωφελούν τους Αλβανούς και να αδικούν τους Σέρβους αυτού του κόσμου. Ελπίζω να μην φάνηκε επιθετικό το σχόλιό μου, απλά απορία εκφράζω.:-)
ΑπάντησηΔιαγραφήΜονομερώς ίσως είναι λάθος όρος, τον αποσύρω. Εννοώ πως δεν επρόκειτο για μια βίαιη ή ειρηνική διάλυση ενός κράτους στις συστατικές του κοινότητες (όπως το βελούδινο διαζύγιο Τσεχίας - Σλοβακίας ή η αρχική διάλυση της Γιουγκοσλαβίας) αλλά για την απόσχιση από ένα κυρίαρχο κράτος ενός τμήματός του το οποίο βρισκόταν υπό διεθνή κατοχή, με ρητή δέσμευση (απόφαση συμβουλίου ασφαλείας ΟΗΕ) να αποφευχθεί η απόσχιση αυτή.
ΑπάντησηΔιαγραφήΜπαίνω στον πειρασμό να κάνω έναν (ακροβατικό, είναι η αλήθεια) παραλληλισμό με τα καθεαυτό διαζύγια.
ΑπάντησηΔιαγραφήΌταν το ζευγάρι αποφασίζει να χωρίσει, τα πράγματα είναι απλά.
Όταν υπάρχουν και παιδιά (βλ. σερβική μειοψηφία), τα πράγματα περιπλέκονται.
Όταν υπάρχουν και μέλλοντες υποψήφιοι γαμπροί/νύφες (βλ. Αλβανία), περιπλέκονται κι άλλο.
Αν το διαζύγιο είναι συναινετικό, όλα τακτοποιούνται σχετικά εύκολα.
Αν είναι με αντιδικία, όχι και τόσο.
@π2,
ΑπάντησηΔιαγραφήΦίλε μου συμφωνώ μαζί σου.
Διαζύγιο σημαίνει και συζήτηση. Δυνατότητα να αυτοπροσδιορισθεί ο καθένας. Κάλλιστα θα έπρεπε, όπως σωστά επισημαίνεις, η λογική των "καθαρών λύσεων" να επεκταθεί και στο βορειοδυτικό Κόσοβο (που έχει σερβική πλειοψηφία).
Το ρίσκο της συγκεκριμένης λύσης εμπεριέχει τρομερούς κινδύνους.
Πριν από λίγο παρακολούθησα μια ενδιαφέρουσα παραλλαγή της θεωρίας συνωμοσίας για τις έξι αλβανικές περιοχές στο δελτίο ειδήσεων του Mega, σύμφωνα, λέει, με ρεπορτάζ του BBC σε καφενεία της Πρίστινα. Αναγνωριζόταν βέβαια ότι η επίσημη εκδοχή είναι ότι τα αστέρια συμβολίζουν τις έξι εθνότητες του Κοσόβου, αλλά η φήμη παραμένει. Στον ιστότοπο του BBC δεν μπόρεσα να βρω κάτι σχετικό. Ψάχνοντας λίγο στα άδυτα της Wikipedia, βρήκα ότι όντως, σε προγενέστερη εκδοχή του άρθρου για τη σημαία του Κοσόβου, είχε υποστηριχθεί η άποψη για αλυτρωτικό συμβολισμό. Και ποια είναι η πηγή; το ελληνικό ιστολόγιο που ξεκίνησε την ιστορία με τον αλυτρωτικό συμβολισμό!!!
ΑπάντησηΔιαγραφήΕπειδή δεν μπορώ ν' ανισταθώ σε μια καλή θεωρία συνωμοσίας, ας φτιάξω κι εγώ μία. Η ιστορία ξεκίνησε από το ελληνικό μπλογκ στις 16/2 (ίσως με αφορμή παλαιότερες, διαφορετικές προτάσεις για τη σημαία με ομολογημένο αλυτρωτικό συμβολισμό). Κάποιος το διάβασε και αμέσως ενέταξε την πληροφορία στην Wikipedia. Στην Πρίστινα, ανυπομονώντας να μάθουν λεπτομέρειες για τη σημαία που θα εγκρινόταν την επόμενη μέρα, κάποιοι άνοιξαν την Wikipedia για να ενημερωθούν. Βλέποντας την αλυτρωτική ερμηνεία, τους άρεσε και αποφάσισαν να την αναπαράγουν. Σ' ένα καφενείο την άκουσε δημοσιογράφος του BBC, απ' όπου η πληροφορία έφτασε και πάλι στην κοιτίδα της, την Ελλάδα. Υπεύθυνοι λοιπόν για ενδεχόμενες εκδηλώσεις εθνοτικής βίας στα σύνορα του Κοσόβου μελλοντικά θα είμαστε εμείς. Αυτοεκπληρούμενη προφητεία στον καιρό της παγκοσμιοποίησης ;-)
π2, respect :)
ΑπάντησηΔιαγραφήΧάριν πληρότητας, ιδού και το ρεπορτάζ του BBC.
ΑπάντησηΔιαγραφή