Terra incognita

Με αφορμή τη δίκη Τσιπρόπουλου, που επρόκειτο να γίνει εχτές και αναβλήθηκε λόγω ωραρίου για τις 6 Μαΐου 2010 (αθάνατη και ταχύτατη ελληνική Δικαιοσύνη!), και τη σχετική φιλολογία που έχει αναπτυχθεί στην μπλογκόσφαιρα, μερικές σκέψεις:

Σε όλους εμάς τους χρήστες του διαδικτύου, και ειδικότερα υπηρεσιών και τεχνολογιών από αυτές που φέρουν την ταμπέλα Web 2.0, ή κοινωνικής δικτύωσης, ή user-generated content, ή όπως αλλιώς θέλετε πείτε το, η υπόθεση αυτή φαίνεται εξωφρενική: ο Αντώνης Τσιπρόπουλος, "ένας από εμάς", κατηγορείται για μια σειρά υποτίθεται δυσφημηστικών δημοσιευμάτων που δεν ήταν δικά του αλλά κάποιου άλλου, ενώ η μόνη εμπλοκή του ιδίου στην όλη ιστορία ήταν ότι διατηρούσε έναν aggregator (συναθροιστή επί το ελληνικότερον...) που αναπαρήγαγε τους τίτλους και μερικές αράδες από αυτά τα δημοσιεύματα, όπως και από πολλά άλλα, με μία λίγο-πολύ αυτόματη διαδικασία και χωρίς να υπονοείται η συμφωνία του ίδιου του Τσιπρόπουλου με τις απόψεις του συντάκτη του εκάστοτε δημοσιεύματος.

Για όλους εμάς λοιπόν είναι σαφές ότι ο Τσιπρόπουλος είναι αθώος. Προσέξτε όμως τι λέει ο νόμος σχετικά με τη δυσφήμηση, αδίκημα για το οποίο κατηγορείται ο Τσιπρόπουλος (άρθρο 362 ΠΚ):"Όποιος με οποιονδήποτε τρόπο ενώπιον τρίτου ισχυρίζεται ή διαδίδει για κάποιον άλλον γεγονός που μπορεί να βλάψει την τιμή ή την υπόληψή του τιμωρείται... κλπ".

"Διαδίδει με οποιονδήποτε τρόπο": Εντάξει, είναι προφανές ότι ο συντάκτης του Ποινικού Κώδικα στη μακρινή δεκαετία του 1950 δεν είχε στο μυαλό του τους aggregator και τα λινκ, εκτός αν διέθετε κληρονομικό χάρισμα και μπορούσε να προβλέψει την ανάπτυξη του ίντερνετ μισόν αιώνα μετά.

Έτσι όμως όπως είναι διατυπωμένη η διάταξη είναι δυνατόν, με πολύ ακραία ερμηνεία, να θεωρηθεί ως διάδοση η παράθεση λινκ προς κάποιον άλλο δικτυακό τόπο, με την έννοια ότι καθιστά ευχερέστερα προσβάσιμο το (ενδεχομένως κολάσιμο ποινικά) περιεχόμενό του σε τρίτους.

Μα είναι δυνατόν; Εδώ που τα λέμε, κατά τη γνώμη μου όχι. Όχι, μεταξύ άλλων γιατί, αν γίνει δεκτό ότι είναι, τα αποτελέσματα θα είναι τραγελαφικά. Αν γίνει δεκτό ότι η απλή παράθεση υπερσυνδέσμου μπορεί να συνιστά διάδοση υπό την έννοια του Ποινικού Κώδικα, τότε αύριο θα πρέπει να καθίσουν στο σκαμνί πρώτα-πρώτα όλες οι μηχανές αναζήτησης: πράγματι, αν βάλει κανείς στο google "απατεώνας Λιακόπουλος" και πατήσει search, θα πάρει 1.590 αποτελέσματα (1.591, μαζί με το παρόν κείμενο). Κι αφού το google διαδίδει αυτά τα δημοσιεύματα, κάποια εκ των οποίων ίσως να είναι δυσφημηστικά, γρήγορα στον Εισαγγελέα.

Περιττό να πω ότι σε μια τέτοια περίπτωση θα γίνουμε περίγελως στα πέρατα της οικουμένης.

Ωραία. Ας δούμε όμως λίγο το θέμα από μια άλλη οπτική γωνία, ξεχνώντας προς στιγμήν ότι στην άλλη πλευρά τυχαίνει να βρίσκεται ο απεχθής για πολλούς από εμάς Λιακόπουλος.

Παίρνουμε σαν δεδομένο ότι είναι αναφαίρετο δικαίωμα του κάθε πολίτη να απευθύνεται στη Δικαιοσύνη για να κάνει τα παράπονά του και να ζητήσει την προστασία του όταν θεωρεί ότι προσβάλλονται τα δικαιώματά του.

Κοιτάζοντας την ευρύτερη εικόνα, έχουμε από τη μία πλευρά το συνταγματικά κατοχυρωμένο και αναφαίρετο δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση, και από την άλλη το επίσης συνταγματικά κατοχυρωμένο και αναφαίρετο δικαίωμα στην προστασία της προσωπικότητας. Δύο δικαιώματα που συχνά έρχονται σε σύγκρουση μεταξύ τους: σε αυτήν την περίπτωση, το πού σταματά η θεμιτή άσκηση και πού αρχίζει η κατάχρηση του ενός ή του άλλου το κρίνει η Δικαιοσύνη.

Ας έχουμε επίσης στο μυαλό μας ότι τα νομικά εργαλεία που έχουν στη διάθεσή τους τα δικαστήρια, όπως π.χ. οι διατάξεις του Ποινικού ή του Αστικού Κώδικα, έχουν κατασκευαστεί πριν πολλές δεκαετίες και βέβαια δεν έχουν προβλέψει την τεχνολογική εξέλιξη που σήμερα εμείς αντιμετωπίζουμε ως κάτι το δεδομένο.

Οπότε; Η προφανής λύση είναι να επικαιροποιηθούν τα εργαλεία, δηλαδή η νομοθεσία. Δύσκολο, αν όχι αδύνατο: είναι κοινός τόπος ότι το ίντερνετ αναπτύσσεται άναρχα, αποκεντρωμένα και με χαοτικό τρόπο. Μια ιδέα που συλλαμβάνει ο εφευρετικός νους κάποιου προγραμματιστή πετιέται στη θάλασσα του διαδικτύου και, αν πιάσει, δημιουργεί σε πολύ σύντομο χρόνο μια κρίσιμη μάζα, ένα νέο κοινωνικό φαινόμενο, μια (ας το πούμε έτσι) κοινότητα: η κοινότητα αυτή δεν περιμένει το νομοθέτη να τη ρυθμίσει, ρυθμίζεται μόνη της με κώδικες που διαμορφώνονται στην πράξη από τα μέλη. Μέχρι να γίνει αντιληπτό το φαινόμενο και η τυχόν ανάγκη θεσμικής ρύθμισής του, είναι συνήθως πολύ αργά.

Επιπλέον, φανταστείτε να είχαμε ειδικούς νόμους για κάθε διαδικτυακό φαινόμενο: για το blogging, το googling, το tweeting, το facebooking και ποιος ξέρει τι άλλο θα προκύψει σήμερα το απόγευμα και θα έχει γίνει τάση μέχρι τον άλλο μήνα. Θα χρειαζόμασταν μία Βουλή ακόμα, να νομοθετεί μόνο γι' αυτά τα θέματα.

Και σε κάθε περίπτωση, όσο και να εξειδικεύσουμε τις ρυθμίσεις, στη βάση το πρόβλημα θα παραμένει το ίδιο: από τη στιγμή που μπήκαμε στον κόσμο της διαδραστικότητας, της εύκολης και ελεύθερης δημιουργίας περιεχομένου στο διαδίκτυο, πάντα κάπου θα κρύβεται η σύγκρουση ανάμεσα στο δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση και το δικαίωμα της προστασίας της προσωπικότητας. Σύγκρουση που ποτέ δεν πρόκειται να λυθεί μια κι έξω, αφού τα όρια ανάμεσα στα δύο αυτά δικαιώματα πάντοτε ήταν, και πάντοτε θα ειναι, ρευστά.

Λέει ο φίλος Έλικας στο τελευταίο του ποστ, και υποθέτω πολλοί συμφωνούν, ότι "το γεγονός και μόνο ότι η υπόθεση εκδικάζεται σημαίνει ότι σε θέματα ελευθερίας λόγου και κατανόησης του διαδικτύου έχουμε μεσαίωνα στην Ελλάδα". Δεν είναι ακριβώς έτσι: αυτό που συμβαίνει είναι ότι η ελληνική Δικαιοσύνη καλείται να εξερευνήσει μια άγνωστη γη, έναν παρθένο τόπο, καλείται να καταλάβει διαδικασίες που προέκυψαν ερήμην των θεσμικών ρυθμιστών, να σταθμίσει συμπεριφορές και να χαράξει όρια. Θα μπορούσε πράγματι ο εισαγγελέας που πήρε τη μήνυση του Λιακόπουλου να τη στείλει στο αρχείο: θα ήταν πολύ λογικό για όλους μας και δίκαιο πάνω απ' όλα για τον ίδιο τον Τσιπρόπουλο. Από μία άποψη όμως είναι καλύτερα που δεν το έκανε, είναι καλύτερα να αποφανθούν δικαστές και όχι ο εισαγγελέας (που δεν είναι δικαστής), είναι καλύτερα να υπάρξει σιγά σιγά ένας μπούσουλας για τα καινά δαιμόνια που εισάγει το ίντερνετ. Και το λέω αυτό με όλη μου τη συμπάθεια για τον άνθρωπο Τσιπρόπουλο, που ταλαιπωριέται άδικα στα δικαστήρια, αλλά και με πλήρη συνείδηση ότι στη θέση του θα μπορούσε να βρεθεί και οποιοσδήποτε άλλος από εμάς.

Το συνταγματικά κατοχυρωμένο δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση δεν δημιουργούσε μεγάλα προβλήματα, ή μάλλον δημιουργούσε μεν αλλά ελεγχόμενα, όσο τα κανάλια έκφρασης ήταν περιορισμένα και προσβάσιμα από λίγους. Όμως τα πράγματα άλλαξαν ραγδαία, από τη μια στιγμή στην άλλη τα κανάλια πολλαπλασιάστηκαν, η πρόσβαση έγινε εύκολη για πολλούς, από τα σπήλαια της θεσμικής λογοκρισίας όπου ήμασταν κλεισμένοι μέχρι χτες βγήκαμε στις αχανείς και ελεύθερες πεδιάδες του διαδικτύου. Η ισορροπία μεταξύ των δύο δικαιωμάτων που αναφέρονται παραπάνω ανατράπηκε βίαια, και είναι δεδομένο ότι θα γίνουν προσπάθειες να αποκατασταθεί. Όχι πάντα με καλό σκοπό, αυτό σίγουρα, αυτό πρέπει να το θυμόμαστε και να είμαστε σε εγρήγορση, η αναρχία του διαδικτύου είναι πρόκληση για κάθε εξουσία (της τέταρτης συμπεριλαμβανομένης). Ούτε όμως απαραίτητα με κακό σκοπό.

Όπως και νά 'χει το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω. Ας ελπίσουμε λοιπόν, για να ξαναγυρίσουμε στην αφορμή αυτού του ποστ, στην υπόθεση Τσιπρόπουλου δηλαδή, ότι οι Έλληνες δικαστές θα σταθούν στο ύψος τους και θα κάνουν το καθήκον τους: μια λογική και δημιουργική ερμηνεία του νόμου, αυτό που πρέπει να κάνουν πάντα δηλαδή, και ειδικά σε τέτοιες περιπτώσεις. Όχι τίποτ' άλλο, αλλά να μην τρέχουμε πάλι στο Στρασβούργο...

Για να το κλείσω κάπως, χμ, επικολυρικά: Μας έλαχε ο κλήρος να βρεθούμε στην πρώτη γραμμή της Ψηφιακής Επανάστασης. Είναι αναμενόμενο, ή μάλλον αναπόφευκτο, ότι θα φάμε και μερικές αδέσποτες -αλλά το τέλος θα είναι αίσιο.


.