Η φάμπρικα

Διάβαζα χτες στου Νίκου Σαραντάκου αυτό το ποστ σχετικά με τις αγωγές που έχει καταθέσει ο Μητροπολίτης Πειραιώς Σεραφείμ εναντίον του Λύο Καλοβυρνά και του Γιάννη Χάρη, με τις οποίες ζητά χρηματική ικανοποίηση ενός και δέκα εκατομμυρίων, αντίστοιχα, για δημοσιεύματα που θεωρεί ότι θίγουν την προσωπικότητά του. Αγωγές που πρόκειται να εκδικαστούν, καλώς εχόντων των πραγμάτων, η μία στις 19 Νοεμβρίου και η άλλη τον ερχόμενο Δεκέμβριο.

Μολονότι συμμερίζομαι τα αγανακτισμένα σχόλια πολλών σχολιαστών, θα ήθελα να εξετάσουμε το θέμα και από μία άλλη σκοπιά: κι αυτό γιατί πιστεύω ότι η κίνηση του Σεραφείμ μπορεί τελικά να αποβεί σε καλό όλων μας.

Όχι, δεν τρελάθηκα, θα εξηγήσω τι εννοώ -αφού όμως πρώτα διευκρινίσω ότι μιλάει ο δικηγόρος και όχι ο άνθρωπος :)

Είναι γνωστό ότι τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας έχει ανοίξει μια φάμπρικα τέτοιων αγωγών, με τις οποίες δημόσια πρόσωπα που θεωρούν ότι θίγονται από το άλφα ή βήτα δημοσίευμα γυρεύουν της παναγιάς τα μάτια προκειμένου να αποκαταστήσουν την τιμή και την υπόληψή τους που λερώθηκε. Άλλοι δικαιώνονται από τα Δικαστήρια, άλλοι όχι, αλλά το θέμα μας δεν είναι η περιπτωσιολογία: το θέμα είναι να ξεκαθαρίσουμε, στο μέτρο του δυνατού, πού βρίσκεται το όριο της ελευθερίας της έκφρασης, και από ποιο σημείο και μετά αυτό το όριο αρχίζει να ξεπερνιέται με αθέμιτο (και επομένως κολάσιμο) τρόπο.

Η απάντηση δεν είναι εύκολη, τέτοιου είδους όρια συνήθως είναι ρευστά και μετακινούνται ανάλογα με την εποχή και την κοινωνία. Όμως κάπου πρέπει να υπάρχει ένας τυφλοσούρτης: το δικαίωμα στην ελεύθερη έκφραση είναι συνταγματικά κατοχυρωμένο και προστατεύεται από διεθνείς συνθήκες σαν θεμελιώδες ατομικό δικαίωμα. Οι περιορισμοί του, επομένως, πρέπει να γίνονται με φειδώ και με διαφανή κριτήρια, κι όσο κι αν η κάθε περίπτωση θα πρέπει να αντιμετωπίζεται in concreto, επιβάλλεται να τεθούν ορισμένες κατευθυντήριες γραμμές γενικής εφαρμογής.

Τέτοιες γραμμές έχει θέσει το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων με τη νομολογία του. Όπου, μεταξύ άλλων, έχει κάνει την ουσιώδη διάκριση ανάμεσα σε άποψη (που μπορεί να εκφέρεται πιο ελεύθερα) και είδηση (που πρέπει να τεκμηριώνεται). Έχει ορίσει τον ρόλο του Τύπου ως "μαντρόσκυλου της κοινωνίας", στο οποίο επιτρέπεται ενίοτε να γαυγίζει και πιο φάλτσα. Έχει διατυπώσει την αρχή ότι τα πρόσωπα που καταλαμβάνουν δημόσιο βήμα και εκφέρουν δημόσιο λόγο οφείλουν να ανέχονται εντονότερη και οξύτερη κριτική από τον απλό πολίτη. Και έχει αναγνωρίσει την ανάγκη να λαμβάνεται πάντοτε υπ' όψη και το πλαίσιο μέσα στο οποίο διεξάγεται ο δημόσιος διάλογος για οποιοδήποτε θέμα, το context που λέμε και στο χωριό μου, ανάλογα με το οποίο κάποιες εκφράσεις μπορεί άλλοτε να είναι θεμιτές και άλλοτε όχι.

Οι νομικές αυτές σκέψεις του ΕΔΔΑ δεν είναι ακριβώς καινούργιες, ωστόσο στο σχετικά πρόσφατο παρελθόν δεν μας είχαν απασχολήσει ιδιαίτερα, διότι είχαν διατυπωθεί σε αποφάσεις του Δικαστηρίου που αφορούσαν άλλα κράτη και όχι την Ελλάδα. Πρόσφατα όμως επαναδιατυπώθηκαν και σε υποθέσεις με ελληνικό ενδιαφέρον, στις οποίες μάλιστα η χώρα μας καταδικάστηκε στο Στρασβούργο επειδή ακριβώς οι Έλληνες δικαστές δεν έλαβαν υπ' όψη τους αυτές τις αρχές (π.χ. υπόθεση Βελόπουλου-Αυγής).

Χωρίς καμία διάθεση να προκαταβάλω τις αποφάσεις των ελληνικών δικαστηρίων, μου φαίνεται πάντως ότι οι αρχές αυτές μπορούν κάλλιστα να εφαρμοστούν στις δύο υποθέσεις του Μητροπολίτη Σεραφείμ: έχουμε ένα de facto δημόσιο πρόσωπο, που εξέφρασε δημόσια απόψεις για ένα θέμα ευρύτερου ενδιαφέροντος, και για τις απόψεις του αυτές έγινε αντικείμενο κριτικής με οξείς χαρακτηρισμούς. Και που, ειρήσθω εν παρόδω, έθεσε ο ίδιος το πλαίσιο της αντιπαράθεσης κάνοντας λόγο για "ψυχοπαθολογικές" και "παρανοϊκές" καταστάσεις. Διότι κι αυτοί οξύτατοι χαρακτηρισμοί είναι, κι όταν ξεκινάς μια δημόσια αντιπαράθεση χρησιμοποιώντας τους, οφείλεις να περιμένεις ότι θα λάβεις απαντήσεις σε ανάλογο ύφος.

Είμαι περίεργος λοιπόν να δω πώς θα εκτιμήσει τις υποθέσεις αυτές η ελληνική Δικαιοσύνη. Θα αγνοήσουν οι δικαστές μας τις επιταγές του Στρασβούργου, με κίνδυνο να οδηγήσουν την Ελλάδα σε μία ακόμη καταδίκη, ή θα συμμορφωθούν; Ελπίζω και εύχομαι το δεύτερο -και σε μια τέτοια περίπτωση, θεωρώ απίθανο το ενδεχόμενο να γίνουν δεκτές οι αγωγές του Μητροπολίτη.

Και ποιο είναι τελικά το "καλό όλων μας", που έλεγα στην αρχή; Ότι, αν η έκβαση των υποθέσεων αυτών είναι αίσια, θα αποκτήσουμε δική μας, εγχώρια νομολογία στη σωστή κατεύθυνση, που θα βοηθήσει να σκιαγραφηθούν τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης. Και που πιθανόν θα βοηθήσει να μπει ένα χαλινάρι σ' αυτή τη φάμπρικα με τις αγωγές που έχει πάρει ανησυχητικές διαστάσεις τα τελευταία χρόνια, με αιτούμενα ποσά που έχουν μοναδικό προφανή σκοπό να τρομοκρατήσουν και όχι βέβαια να αποκαταστήσουν την τιμή και την υπόληψη οποιουδήποτε. Το ζητούμενο δεν είναι βέβαια η ατιμώρητη ασυδοσία, αλλά ούτε το άλλο άκρο -η υπερβολική (αυτο)λογοκρισία.

Στο σημείο αυτό μπορεί να παρατηρήσει κανείς ότι το (αβέβαιο) όφελος θα είναι μεν κοινό για όλους μας, αν προκύψει, αλλά το (βέβαιο) κόστος, ψυχικό και οικονομικό, θα το σηκώσουν συγκεκριμένοι άνθρωποι μόνοι τους: ο Λύο Καλοβυρνάς, ο Γιάννης Χάρης. Σ' αυτό δεν έχω τίποτε να αντιτάξω: είπαμε, μιλάει ο δικηγόρος, όχι ο άνθρωπος. Δυστυχώς, σε αυτούς έλαχε ο κλήρος -κι αν δεν ήταν αυτοί, θα ήταν κάποιοι άλλοι, όπως έχουν υπάρξει κι άλλοι στο παρελθόν. Όπως κι αν έχει, με κάποια τέτοια αφορμή μπορεί να τεθούν κάποια όρια, άλλος τρόπος δεν υπάρχει, κι ας μην επαναλάβουμε κοινοτοπίες με ομελέτες και σπασμένα αυγά.

Αυτά.



ΥΓ: Στο ιστολόγιο του Νίκου Σαραντάκου υπάρχουν λινκ προς τα επίμαχα δημοσιεύματα. Επίσης, για το ίδιο θέμα γράφει και ο e-lawyer, από άλλη νομική σκοπιά.


.